O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Patogenezi.
Og‗iz orqali ovqat hazm qilish yo‗llariga tushgan bakteriya 
dastlab me‘daning kislotali muhitiga duch keladi. Uni yengib o‗ta olgan taqdirda 
ingichka ichak bo‗shlig‗iga tushadi. Agarda mikrob tushgan odamda to‗laqonli 
immunitet bo‗lsa, mikrobni miqdori ko‗p bo‘lmasa, organizmda o‗zgarish kelib 
chiqmay, ichakdan tashqariga chiqib ketadi. Ichak shillik qavatlarini himoya 
vositasini yengib o‗tsa, unda o‗zgarish keltirib chiqaradi. Qorin tifida asosiy 
patologik o‗zgarishlar aynan ingichka ichakda kuzatiladi. Ingichka ichak shilliq 
qavatida dastlab yallig‗lanish jarayoni boshlanadi. Ichakdagi Peyer pillakchalari 
orqali bakteriya shu sohaning limfatik tugunlariga o‗tadi. Bu tugunlar ichak 
tutqichi orasida (mezenteral) joylashgan bo‗ladi. Limfa tugunlarida bakteriya 
ko‗payadi, toksinlar hosil bo‗lib so‗riladi, toksinemiya va bakteriyani o‗zi qonga 

---

41 
tushganda bakteriemiya ro‗y beradi. Ana shu daqiqadan kasallikning yashirin davri 
tugab, klinik alomatlari paydo bo‗ladi. Qon orqali aylanib yurgan bakteriyaning bir 
qismi o‗ladi va endotoksin ajraladi. Qolgan qismi turli organlarga — jigar, o‗t 
pufagi, buyrak va boshqa organlarga o‗rnashib oladi. Bakteriemiya, kasallik 
qanday kechishiga qarab, 2-3 hafta davom etishi mumkin. O‗t pufagidan 
bakteriyalar safro bilan ichakka qaytadan tushadilar va bir qismi tashqariga chiqa 
boshlaydi. Bakteriyani ichak shilliq qavatiga qaytadan ta‘sir etishi natijasida kuchli 
allergik reaksiya rivojlanadi, Artyus fenomeni oqibatida birlamchi zararlangan 
limfa tugunlarida nekrotik o‗zgarishlar paydo bo‗ladi. Reaksiyaning to‗la 
rivojlanishi 4-5 haftagacha davom etadi. Dastlab, Peyer pillakchalari yallig‗lanib 
bo‗rtib chiqsa, 2-haftada ularning yuzasi nobud bo‗lgan (nekrotik) to‗qima bilan 
qoplanadi. 3
-
4 haftada bu parda yo‗qolib, ostida yara paydo bo‗ladi. 5-haftada yara 
bitadi. Yara chuqur joylashgan hollarda ichakdan qon ketishi, hatto ichak teshilishi 
kabi og‗ir asoratlar ro‗y berishi mumkin. 
Ichakda ro‗y beradigan o‗zgarishlar asosan ingichka ichakning pastki, 
yo‗g‗on ichakka tutashadigan joyida rivojlanadi (u o‗ng yonbosh sohasiga to‗g‗ri 
keladi). 
Rasm 2. A-miyasimon bo‗kishi (1xaf), Б-nekroz bosqichi (2 xaf), В-yaralanish 
bosqichi (3 xaf), Г-toza yara bosqichi va yaraning bitish davri (4-5 xaf).
Kaf. tablitsasi. 

---

42