O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

4. Detal ustivorligi bo’yicha ruxsat etilgan kuch.

---

bu yerda
d
z
d
2
2



Misol d=100 mm,

z=0,01

d=1mm bo’lsin. U holda
02
,
0
100
2




L
d
mm

y=1 
mm
siljish kattaligida diametrning o’sishi 

d=2

u=2 
mm
ni tashqil etadi. 
 
a) Markazlarda o’rnatish. 
Tayanchlar orasidagi masofa 

ga teng bo’lsin va keskich orqa babka markazidan 

1
masofada joylashgan. R
u
kuchi ta’siri ostida uning qo’yilgan joyida gorizontal 
tekislikdagi egilish ko’yidagiga teng. 
(
)
(
)
2
2
3
y
2
1
2
y
λ
1
λ
EI
3
P
EI
3
l
P
Δy
1
-
-
=
=
=





(47) 
bu yerda:


1
λ
=
Egilish qiymati ruxsat etilgan egilishdan [ Y] oshib ketmasligi kerak. Qora ishlov 
berishda
 
4
'
'
to
y


qabul qilinadi, bu yerda t
o
’’ - keyingi toza ishlov berishga
ajratilgan qo’yim; toza ishlov berishda 
 






 

6
1
8
1
y

(48) 
bu yerda

- olinadigan o’lchamga belgilangan ko’yin maydoni. 
G’ovak po’lat vallarga ishlov berishda Ye=2,1

10
5
MH/m
2
(2,8*10 kgs/mm); 


,
,
1
64
1
4
4
d
d
d
I






(49) 
 
.
]
[
)
1
(
3
)
(
3
2
3
2
1
2
1
y
EI
Δy
Ey
P
y













(50) 
[ ]
EI
48
Р
Δy
3
y

=
(51) 
Maksimal egilish keskich detalning o’rtasiga qo’yilganda (

=0,5)
 
 
Δy
EI
Р
y
3
48


(52) 
l 
va R
y
= R
z
ni hisobga olib quyidagini hosil qilamiz. 

---

 
 
Δy
EI
Р
II
z




3
(53) 
 
b) Patronda o’rnatish. 
Bu holda, eng katta egilish kesish kuchlari detalning erkin uchida bo’lgandagina 
bo’ladi. 
Egilish o’qi 
EI
3
Р
Δy
3
y

=
ga teng, yaoni markazlarda ishlov berilgandagiga nisbatan 
16 marta katta, shuning uchun ruxsat etilgan kuch 16 marta kichik bo’lishi kerak. 
 
 
.
3
3
Δy
EI
Р
II
z



(54) 
v) Patronda va markazda o’rnatish.
Keskich turgan joyda valning egilishi.
  

λ
λ
λ
Ey
Р
Δy
эг


3
-
1
12
3
2
3

, 
414
0
1
2
λ
,



bo’lganda maksimumga erishadi va
quyidagiga teng bo’ladi. 
(
)
EI
102
Р
Р
EI
3
1
2
Δy
3
эг
3
эг
4
max


≈
-
=
(55) 
yaoni markazlarda o’rnatishdagiga nisbatan 2,125 marta kichik. Ruxsat etilgan 
kuch ham shuncha marta katta bo’lishi mumkin. 
[ ]
[ ]
Δy
EI
102
Р
3
y

=
;
 
 
Δy
EI
Р
II
z
3
3



(56) 
Keltirilgan formulalar bo’yicha hisoblar kesish jarayonida metall kesish dastgoh 
elementlari deformatsiyalarini hisobga olinmaydi va faqatgina ustivor dastgohlar-
da uzun va yupqa vallarga ishlov burishda qo’llanilishi mumkin. Detal rasmining 
buzilishini sezilarli bo’lmasligi ayrim xollarda [

y] kattalikni titrashlar bilan che-
garalanishi bilan izohlanadi. 
 
Dastgohning 
surish 
mexanizmi 
mus-
tahkamligi bo’yicha ruxsat etilgan kuch.
Tayanch iboralar: 
Dastgoh quvvati, kesish quvvati, 
tangensial kuch, radial kuch, 
bo’ylama kuch.
Muammoli vaziyat: 
Kesish kuchlarini dastgoh texnik 
ko’rsatkichlariga ta’siri.
 
Ma’ruzalardan XII-ма’ruzani 
o’zlashtirsangiz muammoni 
yechimini topasiz. 
5. Dastgohning surish mexanizmi mustahkamligi
bo’yicha ruxsat etilgan kuch. 

---

Tokarlik dastgohining bo’ylama surish mexanizmida reykali shesternya odatda eng 
zaif zveno hisoblanadi. Shuning uchun supportning tortish kuchi Q tishlar mus-
tahkamligi bo’yicha ruxsat etilgan kuchdan [R
pod
] oshib ketmasligi kerak.
 
Q≤[R
pod
]Q kuchi yo’naltiruvchidagi surish kuchi va ishqalanish kuchidan katta 
bo’lishi kerak va quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi. 
 
Q = Rx + f(Ry+Rz) + fG, 
 
(70)
 
bu yerda f - ishqalanish koeffitsienti; 
G - support og’irligi. 
Rx=0,3

Rz; Ry=0,5Rz; G=0,2Rz; f=0,1 
deb hisoblab
Q ≈ 0,5Rz
hosil qilamiz, 
yaoni
0,5Rz
≤
[R
pod
] 
chegaralarda 
[Rz]=2[R
pod
]. [R
pod
] 
qiymati odatda dastgoh
pasportida keltirilgan bo’ladi. Shuni taokidlash kerakki, kesish maoromlari 
bo’yicha ma’lumotlarda, qora ishlov berish uchun toblangan surish miqdori tavsiya 
etiladi 
Rx
kuchi bo’yicha va dastgohning surish mexanizmi mustahkamligi 
bo’yicha qilish tavsiya etiladi. Bunda quyidagi shartga rioya qilish kerak 
Rx ≤ 
[Rst]. 
Agarda 
Rx=0,3Rz 
deb olib bu shartni (32) formula bilan solishtirsak, u 
holda
Rx = 3,3[Rst]
bo’ladi, yaoni dastgohning ortiqcha yuklanishi 65% tashkil etadi.