O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

13-rasm.
Keskichlar oldingi yuzalarining rasmlari: 
1-yassi musbat oldingi burchakli; 2-faskali yassi manfiy burchakli; 3-faskali yassi 
manfiy burchakli.
Amaliyotda qo’llanadigan keskichlarning oldingi yuzalarining formalari 4 
xil bo’ladi (rasm-13). Keskichning oldingi yuzasini charxlash kesuvchi asbobning 
kesuvchi qirrasini bir muncha mustahkam bo’lishini taominlaydi. Plandagi 
oldingi burchak tezkesar keskichlar uchun 

f
=0…5
0
, qattiq qotishmadan tayyor-
langan keskichlar uchun 

f
=-5
0
…10
0
lar qabul qilinadi. TSilindir bo’yicha (R radi-
usli) oldingi yuzani charxlashda oldingi burchak kattalashadi, qirindini kesib 
tashlash yengilashadi. Bunda keskichning kesimi ko’zga ko’rinarli darajada su-
saymaydi. Oldingi yuza tezkesar keskichlarda 1, 2 va 3 formalar bo’yicha, qattiq 
qotishmali va mineralokeramik keskichlar bilan po’latga ishlov berishda 2, 3 va 4 
formalar bo’yicha, cho’yanga ishlov berishda 1 forma bo’yicha charxlanadi. 

---

e
0 ,4 - 0 ,6
а ) 
e
б ) 
1 4 - s h a k l. Q ir in d i c h i k a r u v c h i p o g o n a la r : a ) c h a r x la n g a n ,
b ) o ’ r n a t ilg a n
Tezkesar kesuvchi asbob yordamida po’latga ishlov berishda, tekislanadigan yuza 
uchun oldingi burchak qiymati quyidagi jadvalga binoan qabul qilinadi. 
jadval 1. 
Po’latning qattiqlik 
guruhi 
Cho’zilishdagi mustahkamlik 

v
kgk/mm
2
chegarasi 
Oldingi burchak 

, grad. 
Yumshoq
50 
25 
O’rta qattiqlikda 
50-80 
18 
Qattiq 
80-120 
12 
O’tuvchi tezkesar keskichlarning oldingi burchagi 

=25
0
…30
0 
bo’ladi. Qattiq 
qotishmali va mineralokeramik keskichlarning oldingi burchagi tezkesar
keskichlarning oldingi burchagiga qaraganda tahminan 5
0
ga kichik bo’ladi. 9 ta 
qattiq po’latlarga (

v
>80 kgs/mm
2
) ishlov berish uchun qattiq qotishmali va min-
eralokeramik keskichlarning oldingi burchagi manfiy qiymatda charxlanadi: 
jadval 2 
Mustahkamlik oldingi chegarasi, 

v
, kgk/mm. 
Burchak 

, grad 

110 
- 5 
> 110 
- 10 
Cho’yanga ishlov berishda qattiq qotishmali va mineralokeramik keskichlarning
oldingi burchagining qiymatlari kuydagicha bo’ladi: 

---

jadval 3 
Cho’yan qattiqligi, NV 
oldingi burchak, 

, grad 

220 
12 
> 220 
8 
Po’latlarni yo’nishda qirindini sindirish uchun maxsus choralar ko’rishni
talab etiladi. Oldingi yuzaga qirindini sindiruvchi eni kesim qalinligiga bog’liq 
bo’ladigan pog’onalar charxlashga (rasm - 15, a) yoki maxsus moslamalar ekranlar 
o’rnatishga to’g’ri keladi (rasm - 15, b). Ketingi 

burchak kesim yuzasiga nis-
batan keskichning ketingi yuzasini erkin siljitishni taominlashi kerak. Kesuvchi 
asbobning va ishlab chiqilgan buyumning kontakt maydoni, keyingi yuzadagi kuch 
qiymati va keskichning yeyilish jadalligi ketingi burchak o’lchamiga bog’liq 
bo’ladi. Ketingi 

burchak, kesuvchi qirraning yumaloqlanish radiusi o’lchamiga
va keskichning o’tkirlik burchagiga bevosita ta’sir etadi. Kesish jarayonida titrash 
ma’lum darajada keyingi yuzadagi kontakt sharoitga bog’liq bo’ladi. Qora ishlov 
berishda ketingi burchak 6
0
…8
0
chegarada tanlab olinadi va toza ishlov berishda
10
0
…12
0
chegarada bo’ladi. Yordamchi ketingi burchak asosiy ketingi burchak-
ga teng bo’ladi. Kesib tashlovchi keskichlarda

1
=1
0
….2
0
bo’ladi. Qora ishlov 
berish sharoitida ketingi burchakning kichrayishi keskichli kesuvchi qismining ta-
nasini mustahkam qilib tayorlash zarurligini taqozo etadi. Toza ishlov berishda 
kesish kuchlari uncha katta bo’lmaganligi uchun ketingi burchakni 15
0
ga katta-
lashtirish mumkin. Keskichlarni charxlash elektrokorund toshlari (tezkesar 
po’lat), kremniy karbididan tayorlangan toshlar (qattiq qotishmalar va mineralo-
keramika) yordamida bajariladi. Oldingi va ketingi yuzalarning kesuvchi qirralari 
bo’ylab «GOI pastasi» (tezkesar kesskichlar) «bor karbidi pastasi» (qattiq qotish-
mali keskichlar) surtilgan cho’yan disklar yordamida 9…10 kvalitet tozalagiga-
cha olib boriladi (rasm-15).
Keskichlarni olmos toshlar yordamida toza charxlash va kerakli sifatga 
yetqazish (davodka) eng yaxshi natijalarni beradi. Plandagi asosiy burchak 
30
o
….90
o
chegaralarda tanlab olinadi. Plandagi asosiy burchak o’zgarishi bilan 
-

---

kesuvchi qirraning ishchi uzunligini qirqim qalinligiga bo’lgan ta’siri o’zgaradi. 
Burchak qanchalik kichik bo’lsa, kesuvchi qirraning ishchi uzunligi shuncha katta 
bo’ladi va qirqim qalinligi shuncha kichik bo’ladi.Bunda keskich turg’unligi katta-
lashadi, lekin bu bilan detal egilishini va titrashini hosil qiluvchi radial kesish 
kuchlari ortadi. Burchakning kichik qiymatlari uncha katta bo’lmagan kesish 
chuqurligi bilan yo’nilayotganda qabul qilinadi. Pog’onali yuzalarga ishlov beri-
layotganda burchak

=90
o
qilib qabul qilinadi. Shuningdek kichik quvvatdagi 
dastgohlarda bikr bo’lmagan detallar (uzun yupqa valiklar, yupqa devorli detallar) 
yo’nilayotganda

ham burchak

=90
0
deb qabul qilinadi. Ko’proq xollarda 

=45
0
teng deb qabul qilingani maoqulroq bo’ladi.Plandagi yordamchi burchak 

1
yordamchi kesuvchi qirraning normal sharoitda ishlashini taominlaydi va 
5
0
…10
0
dan 30
0
….45
0
gacha chegarada qabul qilinadi.Tezkesar keskichlar uchun 

=5
0
…10
0
, qattiq qotishmalardan charxlangan keskichlar uchun 

1
=15
0
…30
0
, 
egilgan keskichlar uchun 

=4
0
…5
0
kesib tashlovchi keskichlar uchun 

=1
0
…2
0
(rasm 17) chegarada bo’ladi.
Asosiy va yordamchi kesuvchi qirralar kesishadi, yoki bir-biri bilan
uchrashadi. Bular to’g’ri chiziqli yoki egri chiziqli bo’lishi mumkin (rasm-18). 
Keskich cho’qqisidagi yumaloqlanish radiusi r

0,5…5 mm, o’tuvchi qirra uzunligi 
f

2mm, o’tuvchi qirradan plandagi burchak 

0
=15…20
o 
chegarada bo’lishi mum-
kin. Eng yaxshi natijalar radiusli o’tuvchi qirrada hosil qilinadi.