Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti «muqobil energiya manbalari» kafedrasi

AMALIY MASHG’ULOT №3
ISTE’MOLCHILAR ENERGIYA TA’MINOTIDA NOAN’ANAVIY ENERGIYA MANBALARINI QO’LLASH ORQALI ENERGIYA TEJALISHINI HISOBLASH.
Reja:
3.1.Nazariy qism.
3.2.Mаsаlаlаrni yechish uchun misоllаr.
3.3.Mustаqil yechish uchun misоllаr.
Amaliy mashg’ulotning maqsadi: Talabalarga noan’anaviy energiya manbalari to’g’risida ma’lumot berish. Talabalarda noan’anaviy energiya manbalarini qo’llash orqali energiya tejalishi haqida amaliy va nazariy bilim-ko’nikmalarni hosil qilish.
3.1.NAZARIY QISM.
Shamol elektr stantsiyalari (SHES) shamol energiyasini mexanik yoki elektr energiyasiga aylantirish uchun ishlatiladi. Shamol turbinasi tomonidan ishlab chiqarilgan mexanik energiya asosan suvni ko'tarish uchun ishlatiladi. Elektr energiyasi shamol turbinalari yordamida sanoat ehtiyojlari uchun ham, maishiy ehtiyojlar uchun ham ishlab chiqarilishi mumkin.
Strukturaviy ravishda shamol turbinalari gorizontal-o`qli va vertikal-o`qli bo'lishi mumkin. Gorizontal o`qli shamol turbinalari asosan havo vintli turiga kiradi. Pichoqlar soniga ko'ra, ular bitta, ikkita, uch va ko'p qirrali bo'lishi mumkin. Bunday qurilmalarning shamol g'ildiragi qanotni ko'tarish kuchi ta'siri ostida aylanadi.
Shamol energiyasidan foydalanish koeffitsienti (Betts – Jukovskiy mezoni) shamol g'ildiragi tekisligidan o'tganda shamol tezligini yo'qotish miqdoriga bog'liq. Ushbu koeffitsientning maksimal qiymati 0,593 ga teng, ya'ni shamol turbinasi shamol oqimining yarmidan ko'pini ishlatishi mumkin. Gorizontal o`qli shamol turbinalari uchun ξ = 0,42, vertikal o`li uchun ξ = 0.38.
Shamol tezligi shamol turbinasining quvvatini hisoblash uchun muhim parametrdir, chunki quvvat tezlik kubiga bog'liq kattalikdir. Shamol turbinasining ishlashi quyidagi tezliklar bilan tavsiflanadi:
- ν_min- shamolning minimal (boshlang'ich) tezligi shamol g'ildiragi aylana boshlaydi;
- ν₁ - shamol turbinasining tuzilishi (nominal) tezligi ish rejimiga kiradi va nominal quvvatni oshiradi;
- ν_max - shamol turbinasini o'chirish kerak bo'lgan maksimal shamol tezligi.
dan gacha bo'lgan tezlik oralig'ida shamol turbinasi qancha ko'p kuchga ega bo'lsa, shamol tezligi shuncha yuqori bo'ladi. Shamol tezligi v≥da, maxsus sozlash moslamasi yordamida shamol parraklari doimiy aylanish rejimi avtomatik ravishda o'rnatiladi. Agar bo'lsa, shamol turbinasidagi shamol bosimi kritik holatga keladi va mexanik kuch shartlariga ko`ra, pichoqlarning burish burchagini sozlash orqali to'xtatiladi.
Quyoshdagi energiyani hosil bo‘lishi – termayadro reaksiyasi tufaylidir. Quyosh nurlari – bu vodorodning 4 dona va geliyning bir dona atomining qo‘shilganidir. Termayadro reaksiyasi quyoshning ichida temperatura t⁰ = 20 mln.C⁰ ga etganda boshlanadi. SHuning uchun termayadro energiyasi er yuzidagi barcha energetik resurslarning birinchi manbai hisoblanadi; ko‘mir, neft, gaz; gidroenergiya; shamol va okeanlar energiyasi. Quyosh er yuzida barcha energiya turlarining manbai hisoblanadi. Quyosh har sekundda o‘rtacha 88 × 10²⁴ kaloriya issiqlik yoki 368 × 10¹² TVt energiya tarqatadi. Ammo bu energiya miqdorining atigi 2 ×10^-6 %, ya’ni 180× 10⁶ TVt miqdorigina yer yuzasiga etib keladi. Shu miqdor ham yer yuzidagi barcha doimiy energiya ishlab chiqaruvchi qurilmalarning energiyasidan taxminan 5000 barobar ko‘pdir.