O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

Moddiy resurslar – er, kapital;

Inson resurlari – mehnat va tadbirkorlik qobiliyati.


Jamiyatda xo’jalik yuritishning va mulkchilik shakllari turlichadir, lekin ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo’lgan soxalarda ishlab chiqarishni tashkil etishda qatnashadigan unsurlar (elementlar, iqtisodiy kategoriyalar) bir xil bo’ladi.

Ular tarkibini quyidagi unsurlar tashkil etadi.

Ya’ni:

1. Mehnat (ishchi kuchi);

2. Mehnat predmeti;

3. Mehnat qurollari

4. Mehnat vositalari.

Bu to’rtta unsurni ishlab chiqarish omillari deb ataladi. Biz ularni xar biriga aloxida tushuncha va ta’rif berib o`tamiz.

Mehnat (ishchi kuchi) iqtisodiy kategoriya bo’lib, mehnatga layoqatli bo’lgan xar bir sub’ektning maqsadlar yo’lidagi jismoniy va aqliy qobiliyatining majmuasidir. Masalan, O‘zbekiston Respublikasida hozirgi kunda 36 mln 115 ming kishi bo’ladigan bo’lsa, uning 51,6 foizi mehnatga yaroqli bo’lgan kishilardir. Qolganlari esa qariyalar, yoshlar va nogironlar hisoblanadi.

Kishilar mehnati yo’naltirilgan va mehnat ta’sir qiladigan narsalarga mehnat ashyolari deb ataladi. Masalan, yer va undagi maxsulotlar, xomashyolar, metallar, suv, har xil materiallar va xokazo.

Inson mehnati bilan mehnat predmetiga va tabiatga ta’sir qiladigan narsalarga mehnat qurollari deyiladi. Ya’ni, har xil turdagi mashinalar, asbob-uskunalar, qurollar, stanoklar. Misol, inson o’z mehnatini mehnat quroli bo’lgan arraga biriktirib, o’rmon xomashyosini qirqishi mumkin, eshik yasashi mumkin va xokazo.

Bevosita ishlab chiqarishga qatnashmaydigan, lekin unga ko’maklashadigan narsalar mehnat vositalari deb ataladi.

Ishlab chiqarish har qanday iqtisodiyotning asosini tashkil etadi, chunki bu yerda tirikchilik ne’matlari yaratiladi, buning uchun esa ishlab chiqarish omillari harakatga kelishi shart. Nimaiki ishlab chiqarishga xizmat qilsa, shu uning omili bo‘ladi, bu resurslardan iborat, albatta. Ishlab chiqarish amaliyotida qo‘llanayotgan barcha resurslar ishlab chiqarish omillari, deb aytiladi. Hayotiy ne’matlar yaratishda ishtirok etmay bekor yotgan resurslar ishlab chiqarish omillari bo`la olmaydi, albatta. Masalan, ishlatilmay zang bosib yotgan stanok, chirib borayotgan xomashyo, ekinni sug'ormay botqoqlik hosil qilayotgan suv, ishlamayotgan kishining mehnat qobiliyati kabilar resurs hisoblansa-da, ishlab chiqarish omili bo‘la olmaydi, chunki bular noz ne’matlarni yaratishda ishtirok etmaydi. Demak, resurslar ishlab chiqarishga kirib kelgach va harakatda bo‘lgach, omillarni hosil qiladi. Hozirgi ishlab chiqarishda 5 ta omil ishtirok etishi qayd etiladiki, bular tabiat, mehnat, kapital, tadbirkorlik qobiliyati va nihoyat axborotdir.


Tadbirkorlik qobilyati

Mehnat

Tabiat

Kapital

Axborot

Ishlab chiqarish omillari