O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti o‘zbek filologiyasi fakulteti

4.Uzvi ta’kidli sinonimlar  ma’lum  leksik  ma’nosi  yadro semalari bo‘yicha 

aynan bir xil bo‘lib, shu yadro semalardan qaysi biridir ta’kid olishiga ko‘ra o‘ziga 

xos bo‘ladi.  Aniqrog‘i, sinonimik   qatordagi so‘zlar  leksik ma’nosi yadro semasi 

ayni  bir  xil  ekanligi  bilan  xarakterlanadi,  lekin  shu  yadro  sema  tarkibidagi 

semalarga qaratilgan ta’kid turlicha bo‘ladi. Masalan, boqmoq, qaramoq, ko‘rmoq 

                                                             

22

  Орифжонова  Ш.А.  Ўзбек  тилида  луғовий  градуонимия.  Филол.  фан.  номз.  .дисс.  автореф.  –  Тошкент: 

1996,  6-бет. 

23

 Турсунов У., Мухторов Ж., Раҳматуллаев  Ш. Ўша асар. - 31-бет. 

---

27 

 

sinonimik  qatoridagi  so‘zlar  leksik  ma’nosi,  ya’ni  sememasi  “nigohni  ob’ektga 

to‘g‘rilamoq”,    “tushirmoq”,  “sezmoq”  semalaridan  iborat.  So‘z  leksik  ma’nolari 

kommunikatsiyada    undan  tashqari  konnotativ  ma’nolarni  ham  voqelantiradi. 

Lekin  leksema    sememasining  bv  yadro  semasi  shu  semalardan  tashkil  topgan 

bo‘ladi. Boqmoq fe’li leksik manosida  1-sema, qaramoq fe’lida 2-sema,  ko‘rmoq 

fe’lida  3-sema  o‘z  ta’kidiga  ega,    so‘z    leksik  ma’nosining    yadro  semalari 

tarkibida  diqqat  markaziga chiqariladi. Ya’ni  boqmoq fe’lida nigohning ob’ektga 

to‘g‘rilanganligi  asosiy  e’tiborda  bo‘lib,  qaramoq  fe’lida  nigohning  ob’ektga 

tushirilganligi,  ko‘rmoq  fe’lida  nigohning  ob’ektni  his  etganligi  ahamiyatli 

hisoblanadi.  Boqmoq  fe’li  tilda  nofaolligi,  ko‘rmoq  fe’li  o‘timliligi  bilan 

boshqalaridan    farqlanadi.    Shunga    bnqaramay,  semantik  nuqtai  nazardan, 

yuqoridagi  farq  ular  ko‘rinishini    belgilaydi.    Chunki    sinonimiya  so‘zlarning 

leksik ma’nosi e’tibori bilan belgilanadi.