O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Moniylik she’rlari. 
Moniylik oqimi bir qator she’rlami ham yuza­
ga keltirdi. Bu she’rlarda Moniyning shaxsiyati va u yaratgan oqimning
72

---

aqidalari madh qilinadi. Moniy shaxsi esa deyarli hamma she’rlarda bor. 
Moniyga buyuk iloh sifatida hamdu sanolar aytiladi.
Moniylik she’rlarining sanasi aniq emas, lekin bir necha yuz yillar 
davomida bu she ’rlar yaratilganini taxmin qilish mumkin, Turk xoqonligi 
davrida, bu xoqonlik tugab, uning o‘miga turkiy qavmlaming eng katta 
|jabilalaridan uyg‘urlar hokimiyat tepasiga kelgan davrda ham moniylik 
ih e ’rlari yaratildi. Bu tarixiy jarayon VII-IX asrlar boshlariga to‘g‘ri ke- 
pdi. Barcha moniylik she’rlarining g‘oyasi va maqsadi bir-biriga yaqin 
©o‘lgani uchun u yoki bu timsol she’rdan - she’rga ko‘chaveradi. “Xudo- 
aan 
shafqat tilash” yoki “narigi dunyoda huzur-halovatga erishish”ning 
lashvishigina emas, balki moniylik oqimini barcha ta’sirchan vositalar 
prqali targ‘ib va tashviqi qilish muhim rol o‘ynadi. 
j, 
Insonni gunohlardan qaytarish, to‘g‘ri yo‘lga solish uchun do‘zax 
|zoblari bilan qo‘rqitish bur turkumdagi she’rlarning asosiy mavzuidir. 
idoniy jamoasi a’zolarining tasavvuri bo'yicha, olamning tuzilishi uch 
|avatdan iborat. Moniylikdagi bu tasawur shomonlik oqimidagi olam- 
ting tuzilishi to‘g‘risidagi tasavvurlarga o‘xshaydi. “0 ‘lim tasviri” va 
*Do‘zax tasviri” nomli she’rlar bu jihatdan diqqatga sazovor.
“0 ‘lim tasviri” she’rini pandnoma janriga mansub deb qarash mum- 
In. She’ming asosiy mavzui - to‘rtta dono tangrini inkor etish qanday 
bmon oqibatlarga olib kelgani to‘g ‘risida bo‘lib, voqealar bayoni orqali 
^git beriladi. She’rda aytilishicha, chinakam inson tangrilaming kalomi- 
a itoat etmog‘i lozim. To‘rtta dono tangriga itoat etsalar, to'rtta azobdan 
Utuladilar. Darvoqe, to'rtta dono tangri kimlar? Ular yer, suv, quyosh 
1 olov xudolaridir. To‘rtta og‘ir azob ham o‘sha xudolarga qarshi qilin- 
in gunohlardan keladigan azoblardir. Bu o‘rinda to‘rtta azob tushunc- 
isi quyidagilar bo‘lib, jismoniy azobga emas, ruhiy azobga ishora qila- 
ii