Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi Toshkent davlat oʻzbek tili va adabiyoti universiteti Oʻzbek filologiyasi fakulteti

cha
)
,
(
quti
cha
);
b) erkalash ma’nosini: (
o‘g‘il
cha
), (
bola
cha
);
d) kamsitish ma’nosini: (
buva
cha
)
,
(
mulla
cha
).
-gina:
14
R.Sayfullayeva va boshqalar “Hozirgi o‘zbaek adabiy tili” 2009, 329-330-betlar
15
G‘ulomov A. O‘zbek tilida ko‘plik kategoriyasi. - Toshkent: O‘zdavnashr. 1945 77-bet

---

18
a) kichraytirish: (
qiz
gina
)
,
(
bola
gina
);
b) achinish: (
sho‘rlik
kina
);
d) erkalash: (
bola
gina
m
)
.
-(a)loq
qo‘shimchasi ayrim otlarga qo‘shilib, erkalash ma’nosini bildiradi:
(
bo‘ta
loq
)
,
(
qiz
aloq
)
,
(
toy
loq
).
Shaxsiy munosabat (erkalash) shakllari (
-jon, -xon, -oy, -bonu
) shaxs bildiruvchi
atoqli va turdosh otga qo‘shilib, erkalash, suyish ma’nosini ifodalaydi: (
Sohib
jon
)
,
(
oyi
jon
)
,
(
Asal
xon
)
,
(
Sidiqa
bonu
).
Qiyoslash shakli.
O‘xshatish-qiyoslash shakllari – -dek, -day (-doq, -aqa)
shakllari bilan ifodalanadi:
shamolday, tog‘day, bahorday, boladek.
Qarashlilik shakli.
ning + ki = niki shakli bilan ifodalanadi:
o‘zimniki, ukangniki, sotuvchiniki, hammamizniki.
O‘rin belgisi shakli.
da + gi = dagi shakli bilan ifodalanadi:
shundagi, Namangandagi, shifokordagi.
Chegara shakli.
ga+cha=gacha (-kacha, -qacha) shakli bilan ifodalanadi:
uygacha, eshikkacha, tonggacha, qishloqqacha.
Otning aloqa-munosabat kategoriyasi
Otning aloqa-munosabat kategoriyasiga egalik, kelishik kategoriyalari kiradi.
Egalik kategoriyasi.
Ot va otlashgan so‘zlarga qo‘shilib , asosda ifodalangan
narsa, belgi-xususiyat, harakat-holatning uch shaxsdan biriga qarashliligini
bildirgan shakllar tizimi egalik kategoriyasi hisoblanadi – -(i)m, -(i)ng, -si, -(i)miz,

---

19
-(i)ngiz, -lari shakllari bilan ifodalanadi:
opam, akang, singlisi, hammamiz, ishingiz,
uylari.
Kelishik kategoriyasi.
Ot va otlashgan so‘zlarga qo‘shilib, ularni boshqa so‘zlarga
tobelantirib bog‘lash uchun xizmat qiluvchi Grammatik shakllar tizimi kelishik
kategoriyasi hisoblanadi:
16

Bosh kelishik
– nol shakl bilan ifodalanadi:
kitob, daftar, muhandis.

Qaratqich kelishigi
– -ning shakli bilan ifodalanadi: yozuvchining
maktabning, ukamning, sening.

Tushum kelishigi
– -ni shakli bilan ifodalanadi: uyni, oilani, muhokamani.

Jo‘nalish kelishigi
– -ga (-ka, -qa) shakllari bilan ifodalanadi: eshikka,
Toshkentga, onamga, qishloqqa.

O‘rin-payt kelishigi
– -da shakli bilan ifodalanadi: koinotda, hayotda.

Chiqish kelishigi
– -dan shakli bilan ifodalanadi: guldan, sendan, tomdan.