O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti

 Parkinson kasalligi va parkinsonizm sindromi 
Kasallikni birinchi marta ingliz vrachi D.Parkinson bayon etib, uni qaltirovchi falajlik, 
deb atagan. Parkinsonizm 60 yoshgacha bo'lgan aqolining 1% ida va 5% xollarda ancha
katta yoshdagi odamlarda uchraydi, shunda qam erkaklar ayollarga qaraganda bu kasallik 
bilan ancha ko'p oqriydilar. Parkinson kasalligi (idiopatik parkinsonizm) va parkinsonizm 
sindromi tafovut qilinadi. 
Parkinsonizmga entsefalitlar, bosh miya tomirlarining zararlanishi, yatrogen omillar 
(neyroleptik preparatlarni, rauvolfiya, tsinnarizin preparatlarini ichish) sabab bo'lishi 
mumkin. 
Klinikasi jiqatdan parkinsonizm quyidagi turlarda namoyon bo'ladi: 1)qaltirash; 2) 
qaltirash-rigid; 3) rigid-bradikinetik. 
K l i n i k a s i v a t a sh x i s l a sh. 
Parkinson kasalligining va parkinsonizmning etakchi klinik sindromi - gipokinetik va 
gipertonik sindrom qisoblanadi. Uning uchun gipo-yoki akineziya va mushak tonusining 
oshishi xoC. O'ziga xos bukchayib turish vaziyati xarakterli: bosh va tana oldinga 
engashib turadi, qo'llar tirsak, bilak va falangalar orasi bo'qimlaridan yarim bukiladi, 
ko'pincha ko'krak qafasining yoki tananing yon yuzalariga maqkam yopishib turadi, 
oyoqlar tizza bo'qimidan yarim bukiladi. Mimikaning kamligi qayd qilinadi. Erkin 
qarakatlar sur'ati kasallik rivojlangani sari asta-sekin susayadi, ba'zan bemor ancha erta 
butunlay qarakat qilolmay qoladi. Bemor lapanglab mayda-mayda qadam tashlaydi. 
Oyoqini sudrab yuradi. Ko'pincha beixtiyor oldinga yugurish (propulsiya) kuzatiladi. 
Agar bemorni oldinga itarilsa, u yiqilib tushmaslik uchun go'yo "o'z oqirlik markaziga 
etib olish uchun" yuguradi. Ko'pincha ko'krakka itarish orqaga tisarilib yugurishga 
(retropulsiya), yon tomonga yugurishga (lateropulsiya) ga sabab bo'ladi. Bu pulsion 
qarakatlar o'tirganda, turganda, boshni orqaga tashlaganda qam ro'y beradi. Yurganda 
qo'llar uyqun qarakat qilmaydi (axeyrokinez). Bunday bemorlar sekin shivirlab, bir 
oqangda, modulyatsiyasiz gapiradi, gapining oxiri ichida qoladi. 
Sust qarakatlar qilganda oyoq-qo'llarda mushaklar antagonistlar tonusining oshishi 
tufayli, mushaklarning o'ziga xos qarshiligi, "tishli qildirak" fenomeni qayd qilinadi 
(oyoq-qo'llarni sekin bukib-yozganda bo'qimlar usti, xususan bilak bo'qimi ikkita 

---

207 
tutashgan tishli qildirakka o'xshab qoladi. Tremor - parkinson kasalligi va parkinsonizm 
uchun xarakterli, lekin albatta shart bo'lmagan simptom qisoblanadi. Oyoq-qo'llarning, 
yuz muskulaturasining, bosh, pastki jaq, til, ko'pincha tikka yassilikdagi ritmik, 
muntazam, beixtiyor qarakatlar bo'lib, orom qolatida ancha ro'yi-rost bilinadi, faol 
qarakatlar qilganda esa yo'qoladi. Ularning tezligi: 1 soniyada 4-5 marta tebranish. Ba'zan 
qo'llarning qarakati "qablarni yumalatgandek", "tangalarni sanayotgandek" bo'ladi. 
Tremor bemor qayajonlanganda zo'rayadi, uxlab yotganda umuman yo'qoladi, biror 
narsaga diqqatni to'plaganda, masalan barmoq-burun sinamasida kamayadi. 
Ruqiy, ya'ni ruxiy buzilishlar tashabbuskorlik, faollikning yo'qolishi, dunyoqarashning va 
qiziqishlarning torayishi, turli xildagi qis-qayajonli reaktsiyalarning susayishi, 
tafakkurning sekinlashishi (bradifreniya) bilan namoyon bo'ladi. Vaqti-vaqti bilan ruxiy 
qo'zqalish paroksizmlari paydo bo'lishi mumkin. 
Vegetativ o'zgarishlar yuz terisining va boshning sochli qismi yoqliligi, seboreya, 
gipersalivatsiya, gipergidroz, oyoq-qo'llarning distal bo'limlarida trofik buzilishlar bilan 
namoyon bo'ladi. Postural reflekslarning buzilganligi aniqlanadi. Ba'zan tekshirishning 
maxsus usullari bilan nafasning tezligiga ko'ra nomuntazamligi va chuqurligi aniqlanadi. 
Shuningdek pay reflekslarining oshganligi va piramida etishmovchilikning boshqa 
belgilari qayd qilinishi mumkin. 
D a v o l a sh. Parkinson kasalligining va parkinsonizmni turli xildagi dori-darmonlar 
bilan uzoq 
davolash kerak bo'ladi, bunda maxsus antiparkinsonik preparatlar, sedativ vositalar, 
fizioterapiya muolajalari, davolash fizkulturasi, etiologik omilni, bemor yoshini, 
kasallikning klinik turini va bosqichini, shuningdek qo'shilib kelayotgan kasalliklar bor-
yo'qligini qisobga olgan qolda buyuriladi. 
Parkinson kasalligining va parkinsonizmning ro'yi-rost klinik turlarini davolash uchun 
asosan levodopa, odatda dekarboksilaza ingibitorlari bilan birga qo'llaniladi. Dozani asta-
sekin bir necha qafta davomida, to klinik samara olingunga qadar oshirib boriladi. 
Preparatning qo'shimcha ta'siri - distonik buzilishlar va psixozlar. Levodopa markaziy 
asab tizimiga tushgach bazal yadrolarning me'yorida ishlashi uchun zarur bo'lgan 
dopaminga dekarboksillanadi. Preparat, eng avvalo, akineziyaga va kamroq darajada 
boshqa simptomlarga ta'sir qiladi. Levodopani dekarboksilaza ingibitorlari bilan birga 
qo'llaganda levadopa dozasini pasaytirish va shu yo'l bilan qo'shimcha qodisalar xavfini 
kamaytirish mumkin.
Simptomatik antiparkinsonik vositalar ichida antixolinergik preparatlar katta o'rin tutadi, 
ular M - va N- xolinoretseptorlarni bloklab, ko'ndalang - tarqil va silliq mushaklarning 
bo'shashishiga yordam beradi, ixtiyorsiz qarakatlarni va bradikineziya qodisalarini 
kamaytiradi. Bular tabiiy va sintetik atropinsifat preparatlardir: romkarpin, norakin, 
kombipark. Shuningdek, fenotiazin qatoridagi preparatlardan dinezin va boshqalar 
qo'llaniladi. Parkinsonizmni davolash uchun qo'llaniladigan dori preparatlar ko'pligining 
asosiy sabablari ularning shifobaxsh samarasi etarli emasligi, qo'shimcha ta'sirlari borligi, 
individual ko'tarish va ularga tezda o'rganib qolishda. Ba'zi qollarda neyroxirurgik 
stereotoksik operatsiyalar qilinadi, uning samaradorligi taxminan 60%. 
 
Epilepsiya - bu bosh miyani turli etiologiyali surunkali kasalligi bo‘lib, o‘ta 
kuchli (ko‘p) neyronli razryadlar natijasida yuzaga keladigan va turli xil klinik va 
paraklinik belgilar bilan birga kuzatiladigan takrorlanuvchi tutqanoqlar xuruji bilan 
xarakterlanadi.