O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Ikramov, G. N. Davranova, A. A. Ikramova

Maktab formasi
fasoni 100 yildan beri o‘zgarmaydi: o‘g‘il bolalar uchun 
qora mundir, qizil bolalar uchun ko‘k matroskalar. Yaponiyadagi deyarli barcha 
o‘rta va o‘rta maktablarda yagona forma mavjud. Bundan tashqari, har bir 
maktabning o‘zi bor. Maktab kiyimlari har bir o‘quvchi uchun alohida-alohida 
tikiladi va maktab formasiga qishning (issiq) versiyasi va yozgi versiyasi kiritilishi 
shart. Bundan tashqari, har bir maktab nizomida golf, maktab sumkalari (ko‘pincha 
sumkalar forma bilan birga beriladi), sport formasi va hattoki soch turmagi kiyish 
qoidalari belgilangan. 
Yaponiyada barcha maktab o‘quvchilari o‘zgaruvchan poyabzalga ega. 
Odatda uning rolini terlik yoki uvabaki o‘ynaydi - sport poyabzali yoki jemperli 
balet kvartiralariga o‘xshash maktab poyabzali. Yaponiyada oyoq kiyimlarini 
almashtirishga, ayniqsa taglikning rangiga nisbatan juda qattiq talablar qo‘yilgan: 
taglik polda qora iz qoldirmasligi kerak. Shuning uchun uvabaki ko‘pincha oq 
rangga ega (boshqa ranglar bilan aralashgan). Terlik yoki uvabakining rangi siz 
bo‘lgan sinfga bog‘liq. Har bir sinf o‘z rangiga ega. 
Yapon maktabining har bir o‘quvchisiga 4 raqamdan iborat individual raqam 
beriladi. Dastlabki ikkita raqam - bu sinf raqami, va oxirgi - bu sizning sinfingizda 
sizga berilgan shaxsiy raqam. Ushbu raqamlar kutubxonadagi kartalarda, 
velosipeddagi stikerlarda qo‘llaniladi. Talabalar barcha nazorat raqamlarini ushbu 
raqamlar bilan imzolaydilar (talaba raqami, keyin talabaning ismi). 
Yaponiya maktab o‘quvchilari har hafta har xil dars jadvaliga ega. Odatda 
o‘quvchilar yangi jadval bilan faqat juma kuni tanishadilar. Shuning uchun oldindan 
taxmin qilish qiyin bo‘lishi mumkin, masalan, ikki haftada dushanba kuni qaysi dars 
birinchi bo‘ladi. 
Yapon maktablarida farrosh ayol yo‘q: o‘quvchilarning o‘zi har kuni tushdan 
keyin tozalaydi. Maktab o‘quvchilari pollarni supurishadi va silaydilar, derazalarni 
yuvadilar, axlatlarni tashlaydilar va hokazo. Va nafaqat o‘z sinfida, balki 
hojatxonalarda va akt zalida ham. 

---

73 
Yapon maktabidagi har bir o‘quvchining o‘z stoli bor. Boshqacha qilib 
aytganda, bitta odam bitta stolda o‘tiradi. Ikki emas (masalan, aksariyat rus 
maktablarida bo‘lgani kabi). 
Yaponiya maktablari muammosi bu imtihonlaming qiyinligidadir. Bu 
imtihonlaming har biri bir necha kunlik mehnatni talab qiladi, unga tayyorlanishga 
juda ko‘p vaqt ketadi.Imtihonlarga bir hafta qolganda o‘quvchilaming imtihonlarga
tayyorlanishlari uchun to‘garak yig‘ilishlari bekor qilinadi. Odatda imtihonlar 
yozma testlar shaklida o‘tkaziladi. Imtihonlar uchun baho foiz tizimida qo‘yiladi, 
yuqori baho - 100 ball. 
Odatdagi davlat maktablaridan tashqari pulli xususiy maktab- akademiyalar 
(gakuenlar) bor. Shuningdek, umumdavlat maktabi maqomidagi “milliy maktablar” 
mavjud. Bu akademiyaga kirish uchun katta konkurs asosida alohida imtihonlar 
topshiriladi. Bir tarafdan akademiyada yaxshi ta’lim dasturlari mavjud bo‘lib, 
ulaming ko‘pchiligi katta maktab yoki universitetga kirish uchun imkoniyat 
beradi.Odatda 
akademiya-maktablarda 
yapon 
aristrokratlari 
bolalari:siyosatshunoslar, 
tijoratchilar, 
diplomatlar, 
mashhur 
universitetlar 
professorlarining farzandlari tahsil olishardi. Ba’zi akademiyalarda maktab 
formasini kiyish shart emas. 
Yaxshi o‘zlashtiradigan o‘quvchilar nufuzli katta maktablarda o‘qiydilar, 
yomon о' zlashtiradiganlari va yo‘qlari o‘rtamiyona maktablarda o‘qitiladi. Bu 
maktablar uy xo‘jaligini yuritish, qishloq xo‘jaligi kabi sohalarga mo‘ljallanadi. 
O‘qituvchi faqat o‘qitish emas, balki bolalaming tartibi uchun ham, vaqtini 
o‘tkazishi va boshqa ko‘plab masalalarga ham mas’uldir. Bular “o‘qitish” 
tushunchasiga emas, ko‘proq ota-onaning vazifalari sirasiga kiradi. Shu bois ham 
Yaponiya hukumati OO‘Yulari bitiruvchilarini o‘qituvchi lavozimiga tayinlashda 
qattiq tanlov siyosatini olib boradi. 
Boshqa davlatlardan farqli o‘laroq, davlat maktabi o‘qituvchisi bo‘lish uchun 
yapon fuqarosi o‘qituvchi diplomini olishi kerak va o‘qituvchilikka tayinlash 
imtihonidan o‘tishi kerak. Yaponiya o‘qituvchilar oyligi mahalliy xokimiyat organi 
xodimlari oyligidan ko‘p bo‘lgan davlatlardan biridir. Yaponiyada katta o‘rta 
maktablaming kunduzgi (o‘qish-3yil), kechki va sirtqi (o‘qish 4 yil) turlari bor. 
Kechki va sirtqi maktabni bitirganlik haqidagi guvohn omasixuddi kunduzgi katta
maktabnikiday bo‘lsa ham, 95% o‘quvchilar maktabning kunduzgi bo‘limida tahsil 
olishadi. Katta maktablarga qabul qilish kichik maktabni tugatganlik va kirish 

---

74 
imtihonlari natijalaribo‘yicha konkursdan o‘tganligi haqidagi hujjat asosida amalga 
oshiriladi. 
Katta o‘rta maktabda yapon tili, matematika, tabiiyot, jamiyatshunoslik va b. 
majburiy umumta’lim fanlariga qo‘shimcha holda o‘quvchilar tanlov bo‘yicha 
fanlami taklif qiladilar, bu ingliz tili, yoki boshqa chet tillar, shuningdek, texnik va 
maxsus fanlar bo‘lishi mumkin. 12-sinfda o‘quvchilar o‘zi uchun ta’lim 
profillaridan birini tanlashi kerak.Ta’lim, fan va madaniyat vazirligi ko‘rsatmasiga 
ko‘ra, katta o‘rta maktabda bilimlarni baholashda OO‘YU tizimidan foydalaniladi. 
Bu har bir o‘quvchi 12 yillik o‘rta ta’limni tugatganligi haqida guvohnoma olishi
uchun 80 kredit (zachyot birligi)ni yig‘ishi lozim deganidir. Masalan, yapon tili va 
zamonaviy yapon adabiyotini har bir kursini o‘rganish natijalari bo‘yicha 4ta kredit 
beriladi, yapon tili leksikologiyasi bo‘yicha 2 kredit, klassik til bo‘yicha - 2 kredit.