O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi a. T. G’ofurov, S. S. Fayzullayev u. E. Raxmatov g enetika dan m a sa la va

xromosomada joylashgan genlar birikkan holda nasldan-naslga
beriladi.
Ular hosil qilgan belgilar ham nasldan-naslga birikkan holda 
o ’tadi. Bu hodisani dastlab 1905 yili U. Betson va R. Pennetlar 
aniqlagan bo’lsada, keyinchalik u T.Morgan va shogirdlari K. Bridjes 
hamda A. Stertevant tomonidan 
rivojlantirildi va unga asoslanib 
irsiyatning xromosoma nazarlyasi
yaratildi. Lekin shuni ta’kidlash 
lozimki, xromosomada joylashgan genlarning birikkan holda nasldan- 
naslga o ’tishi mutloq emas. Ba’zi hollarda meyozning profazasida ota- 
ona organizmlaming gomologik xromosomalari o’zaro konyugatsiyasi 
tufayli ular ayrim genlari bilan o ’rin almashinishi mumkin. Bu hodisa 
krossingover
deb ataiadi. Krossingover yordamida genlarning xromo­
somada joylashgan o’rni, ular orasidagi masofa, izchilligi aniqlanadi va 
nihoyat genetik xarita tuziladi. I.A. Zaxarov ma’lumotiga ko’ra, hozirgi 
vaqtda prokariot va eukariot organizmlarning 
1 0 0
dan ortiq turida 
genetik xarita
tuzilgan.
Belgilarning mustaqii yoki birikkan holda nasldan-naslga o ’tishini 
bilish uchun tahlil qiluvchi, ya’ni 
F¡
ni mazkur belgilari retsessiv 
gomozigota holda bo’lgan forma bilan qayta chatishtirish metodidan 
keng foydalaniladi.
Birikkan holda nasldan-naslga o ’tish va krossingover bilan 
bog’liq masalalami yechish uchun o ’quvchilar va talabalar: a)hujayra- 
ning meyoz bo’finish tafsilotini; b)xromosomalarning chalkashuvi 
(krossingover)ni uning hajmi, genlar rekombinatsiyasi, krossingover va 
krossingover bo’lmaganda gametalar olishni, interferensiya, birikish 
guruhi, genetik xaritani; v)birikkan holda nasldan-naslga o ’tishda 
xromosomalaming genetik xarita tuzish prinsipini; g)xromosomada 
genlar chiziqli joylashganligini; d)birikkan genlami yozish sistemasini 
o ’zlashtirgan bo’lishlari kerak
M asala yechish metodikasi 
M asala. Tahlil qiluvchi chatishtirishda olingan quyidagicha 
xilma-xillikka asoslanib:
50

---

A B C -81 
AbC-129
a b C -2
A b c-381
aBC-372 
АВс-2
аВ с-1 2 0
a b c -73
a) chatishtirishda ishtirok etgan geterozigota organizmning genotipini;
b) uning xromosomasidagi genlaming izchilligini; 
v) krossingover foizini toping.
Yechish.
a)chatishtirishda ishtirok etgan geterozigota formani masala 
shartida 
berilgan 
gametalarga 
qarab 
aniqlash 
mumkin. 
Bitta 
xromosomadagi genlar birikkan holda bo’lgani uchun tahlil qiluvchi 
chatishtirish natijasida hosil bo’lgan eng ko’p miqdordagi gametalar
a
B
va
С
А
b
genii xromosomaga ega ekanligini hisobga olib, 
с
chatishtirishda ishtirok etgan geterozigota formaning genotipini
a
quyidagi holda tasavvur qilamiz va masalani 
В
yechamiz;
С
a
a a
Pgen 
b
В
X 
b
b
с
С
с
с
A a
■i
A a
У
b
b
с
С
С
с
gametalar
Q
a
A
A
а
А
а
в
В
b
В
В
b
C|
С
с
С
с
с
С