O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi a. T. G’ofurov, S. S. Fayzullayev u. E. Raxmatov g enetika dan m a sa la va

S§. Diduragaylarda belgilarning irsiylanishi
Agar chatishtirishda ishtirok etgan ota-ona organizmlar ikkita 
muqobil belgisi bilan farq qilsa, hosil bo’lgan organizmlar 
diduragay,
uchta, to’rtta va hokazo belgilari bilan farq qilsa 
poliduragay
deb 
nomlanadi. Diduragay va poliduragaylarda ham belgilarning to’liq va 
oraliq holda nasldan-naslga o’tishi kuzatiladi. Agar birinchi bo’g’in 
duragaylar o ’zaro chatishtirilsa, F
2
da to ’rtta fenotipik sinf hosil bo’lib, 
ular 9:3:3:1 nisbatda ajraladi. Bu nisbal monoduragaylarda belgilar 
nasJdan-naslga to ’liq o ’tishida F
2
fenotip bo’yicha hosil bo’lgan 3:1 
nisbatning kvadrati, ya’ni (3s : lya) x (3t:lb) o’zaro ko’paytmasi tufayli 
hosil bo’ladi.
Genotip bo’yicha diduragaylaming ajralishi 1:2:2:4:1:2:1:2:1 
nisbatda bo’ladi. U monoduragaylaming to ’liq irsiylanishida F
2
genotip 
bo’yicha hosil bo’lgan 1:2:1 nisbatning kvadrati, ya’ni (1AA : 2Aa : 
laa) x(lB B :2 Bb :lbb) o’zaro ko’paytmasi natijasidir. Triduragay- 
laming F
2
da fenotip bo’yicha xilma-xilligi 27:9:9:9:3:3:3:1 nisbatda 
bo’lib, u monoduragaylaming F
2
da fenotip bo’yicha ajralishi, ya’ni 
(3s:lya) x (3t:lb) ko’paytmasidan kelib chiqadi. Yuqorida keltirilgan 
m a’lumotlar belgilar to ’liq irsiylanganda nomoyon bo’ladi. Belgilarning 
oraliq holda nasldan-naslga berilishida esa fenotipik sinflar soni 
genotipik sinflar soniga mos bo’ladi. Di va poliduragaylarlarda belgilar­
ning ajralishi Mendelning uchinchi qonuni -
ju fl belgilarning bir-
biridan mustasno holda nasldan-naslga berilish qonuni
asosida 
vujudga keladi.
Diduragay 
va polidurgaylarda 
belgilarning 
nasldan-naslga 
berilishi bo’yicha mashqlar bajarish va masalalar yechish uchun 
o ’quvchilar hamda talabalar: a) fenotipik radikal, diduragay, polidura­
gay, fenotipik sinflami; b) Mendelning belgilarning bir-biridan mustasno 
ravishda nasldan-naslga o ’tishiga doir uchinchi qonunini; v) uning 
sitologik asoslar mazmunini; g) diduragay va poliduragaylaming 
genotipi, fenotipini va ulami Pennet kataklariga joylash prinsipini 
o ’zlashtirgan bo’lishi kerak.
36

---