O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

15.3. Tijorat banklarning daromad va xarajatlari

Tijorat banklarining daromadi foizli va foizsiz daromadlardan iborat. Ularnining daromadlari tarkibida foizli daromadlar asosiy salmoqni egallaydi. Daromadlar bank balansining passivida hisobga olib boriladi.

Tijorat banklari daromadlarini manbalari turli – tuman bo‘lib, ularni quyidagi tartibda guruhlash mumkin.

1. 
   Mulkiy shaklidan qa’tiy nazar yuridik va jismoniy shaxslarga qisqa, o‘rta va uzoq muddatga so‘mda va xorijiy valyutalarda berilgan kreditlar bo‘yicha daromadlar.
   
2. 
   Markaziy bankdagi va boshqa banklardagi vakillik hisobvaraqlar bo‘yicha daromadlar.
   
3. 
   Qimmatli qog‘ozlarga qilingan investitsiyalar bo‘yicha daromadlar.
   
4. 
   Trast, lizing, faktoring va forfeyting operatsiyalari bo‘yicha daromadlar.
   
5. 
   Qimmatbaho metallar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar bo‘yicha daromadlar.
   
6. 
   Qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan REPO bitimlari bo‘yicha daromadlar.
   
7. 
   Xorijiy valyutalar kursining o‘zgarishi natijasida olinadigan daromadlar.
   
8. 
   Berilgan kafolatlar va tijorat faoliyatidan olinadigan daromadlar.
   
9. 
   Qaram xo‘jalik jamiyatlariga, qo‘shma korxonalarga va sho‘ba xo‘jalik jamiyatlariga qilingan investitsiyalardan olingan foyda va dividendlar.
   
10. 
    Maslahat va vositachilik xizmatlaridan olingan daromadlar.
    
11. 
    Boshqa daromadlar.
    
12. 
    Tijorat banklarining foizli daromadlari asosan ular tomonidan berayotgan kreditlar hisobidan shakllanadi.
    

Tijorat banklarining xarajati foizli va foizsiz xarajatlardan iborat bo‘ladi. Xarajatlar bank balansining aktiv tomonida hisobga olib boriladi.

Tijorat banklari o‘z faoliyatini tashkil etish jarayonida turli xarajatlarni amalga oshiradi, shu bois xarajatlarni moddalar bo‘yicha guruhlarga ajratib o‘rganish maqsadga muvofiq.

Bankning moliyaviy resurslarini shakllantirish va uning bevosita faoliyatini tashkil etish bilan bog‘liq xarajatlar:

mijozlarning talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlariga xarajatlar;

depozit sertifikatlar, omonatlar va aksiyalarga to‘lanadigan xarajatlar;

boshqa bank va bank bo‘lmagan tashkilotlardan olingan kreditlar bo‘yicha xarajatlar;

Markaziy bankdan qayta moliyalash tarzida olingan resurslarga to‘lanadigan xarajatlar;

naqd pullarni olib kelish, jo‘natish va saqlash bilan bog‘liq xarajatlar;

qimmatli qog‘ozlar va qimmatli metallar bilan bog‘liq operatsiyalar bo‘yicha to‘lanadigan xarajatlar;

mahalliy banklarning vakillik hisobvaraqlariga to‘lanadigan xarajatlar;

xorijiy banklarning «Loro» vakillik hisobvaraqlariga to‘lanadigan xarajatlar;

qaytarilmagan kreditlar bo‘yicha xarajatlar;

boshqa xarajatlar.

Xodimlarining ish haqi, ijara va boshqa ma’muriy xarajatlar:

ish haqi va moddiy yordam xarajatlari;

sug‘urta va badallarga xarajatlar;

xodimlarni ijtimoiy himoya va meditsina xarajatlari;

ijara, suv, elektr energiya, ta’mirlash, qo‘riqlash va boshqa xarajatlar.

Xizmat safari, tarnsport va amortizatsiya xarajatlari:

bank xodimlarining xizmat safari va yashash xarajatlari;

transport va yoqilg‘i xarajatlari;

bank binosi va boshqa imoratlariga amortizatsiya xarajatlari;

transport, mebel va boshqa jihozlarning amortizatsiya xarajatlari;

nomoddiy aktivlar va ijaraga topshirilgan binolarga amortizatsiya xarajatlari;

soliq to‘lovlari bilan bog‘liq xarajatlar;

boshqa xarajatlar.

Bankning imidjini ko‘tarish va xizmatlarining turini ko‘paytirish bilan bog‘liq xarajatlar:

reklama va e’lonlarga qilinadigan xarajatlar;

prezentatsiya va boshqa tadbirlarlarni o‘tkazish bilan bog‘liq xarajatlar;

kitoblar va davriy nashrlarga qilinadigan xarajatlar,

homiylik va vasiylik xarajatlari;

boshqa xarajatlar.

Tijorat banklarining xarajatlari tarkibida asosiy salmoqni yuqorida keltirilgan birinchi va ikkinchi guruxdagi xarajat moddalari egallaydi.

Tijorat bankining yuqori darajada foydaga ega bo‘lishi va kapitalning yetarliligini ta’minlanganligi uning iqtisodiy jihatdan mustahkamligini anglatadi. Bankning yuqori foydaga ega bo‘lishi uning raqobatbardoshligini va xizmatlarining sifatini oshirishga xizmat qiladi. Kapitalning yetarligini ta’minlanganligi esa bankning aktiv operatsiyalarining hajmini oshirishga va risk darajasini pasaytirishga bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.