O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirlig farg`ona davlat universiteti ijtimoiy – iqtisodiy fakulteti

Mehnatning ikki yoqlama xarakteridan kelib chiquvchi
tovarning ikki xil xususiyati.
Ikkinchi tomondan, mehnat – aniq shakldan qat`iy nazar, umuman sarflangan inson ishchi kuchidir, jami ijtimoiy mehnatning bir qismidir. U o`zining shu sifatida abstrakt mehnat deb ataladi. Bu mehnat esa tovar qiymatini yaratadi. Umuman mehnat va ijtimoiy mehnat jamiyat taraqqiyotining hamma bosqichlarida mavjud bo`lgan. Ibtidoiy jamiyatda ham, patriarxal xo`jalikda ham odamlar kuchlarini sarflab, biron-bir tarzda bir-birlari uchun mehnat qilganlar. Biroq bunda qiymat vujudga kelmagan, mahsulot esa tovar shaklini olmagan. Demak, qiymatda oddiy ijtimoiy mehnat emas, balki alohida tarixiy sharoitdagi ijtimoiy mehnat mujassamlanadi.
Xo`sh, uning o`ziga xos xususiyati nimada? Bu xususiyat shundaki, tovar ishlab chiqarish sharoitida mehnatning ijtimoiy tavsifi yashiringan bo`ladi. Mehnat faqat ayirboshlash sohasida, ya`ni o`zi amalga oshib bo`lganidan keyin ijtimoiy xususiyatni namoyon etadi. Qiymat yaratuvchi abstrakt mehnat – mehnatning faqat tovar ishlab chiqarishiga xos bo`lgan va alohidalashgan tovar ishlab chiqaruvchilar munosabatini ifodalaydigan o`ziga xos ijtimoiy shakldir. 
Qiymat tovarning emas, balki faqat mehnatning ijtimoiy xossasi bo`lib, unda tabiat ashyolarining birorta ham molekulasi, zarrachasi yo`qdir. Qiymatning asosida odamlar bir-birlari uchun mehnat qilishlarini bildiruvchi ijtimoiy mehnat yotadi. Biroq, alohidalashgan tovar ishlab chiqaruvchilar mehnati o`zining ijtimoiy xususiyatini faqat mehnat mahsullarini ayirboshlash orqali ko`rsatadi. 
Tovarlar qiymatining miqdori mehnat unumdorligiga qarab o`zgaradi. Mehnat unumdorligima`lum ish vaqti birligi mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulotning miqdori yoki mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun sarflangan ish vaqti bilan o`lchanadi. Mehnat unumdorligining o`zgarishi tovar birligi qiymatining o`zgarishiga sabab bo`ladi. Mehnat unumdorligi o`ssa, tovar birligining qiymati kamayadi yoki aksincha, mehnat unumdorligi pasaysa, tovar birligining qiymati oshadi.
Mehnat unumdorligiga bir qator omillar ta`sir qiladi. Bu omillar mehnat qurollarining rivojlanishi darajasi va samaradorligi, ishchining malaka darajasi, fan va texnikaning taraqqiyoti darajasi, fan va texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish darajasi, ishlab chiqarishning to`planuv darajasi, tabiiy sharoitlardir.