O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazairligi guliston davlat universiteti

A. Berns, 
Stoddart, Konnoli, Abbot, SHekspir 
kabi bir qancha ingliz missionerlari XIX
asrning 30-50 yillari davomida bir necha bor o’z maqsadlarini amalga oshirish uchun 
kelgan bo’lsalarda, ularning hammasi o’z maqsadlariga yeta olmadilar. 
XIX asr o’rtalariga kelib, Rossiya va Angliya o’rtasidagi raqobat va keskinlik 
chuqurlashdi. 1856 yil 19 martda har ikki davlat o’zaro keskinlikni yumshatish 
maqsadida bitim imzolaydi. Biroq bu bitim ham vaziyatning yumshashiga ta’sir 
ko’rsata olmadi. 1858 yil mart oyida Angliya parlamenti Hindistonda mustamlaka 
siyosatini amalga oshirish va Turkiston xonliklari bilan savdo aloqalarini kengaytirish 
ko’zda tutuvchi qarori va mahsus qo’mita tashkil etdi. Bu esa rus hukumatining 
qattiq tashvishga soldi va o’zbek xonliklarini bosib olish masalasini kun tartibidagi 
birinchi o’ringa olib chiqdi. Dastlabki harbiy harakatlar Qo’qon xonligiga qarshi 

---

42 
qaratildi. Rossiya imperiyasining keyingi yillaridagi olib borgan tashqi siyosati 
Angliya bilan keskin vaziyatning yuzaga kelishiga olib keldi. Har ikki davlat ham 
yuz berishi muqarrar bo’lgan harbiy to’qnashuvning oldini olib, 1869 yilda 
muzokaralar o’tkazdi. Bu muzokaralar ikki davlat o’rtasidagi betaraf hududni aniqlab 
berishi lozim edi. Biroq Rossiya hukumati Angliyaning betaraf hudud Afg’oniston va 
O’rta Osiyo bo’lishi kerak degan talabiga qarshi chiqib, betaraf hudud Afg’oniston 
bo’lishi, O’rta Osiyo esa Rossiya imperiyasi ta’sir doirasida bo’lishi kerak degan 
siyosatni ilgari surdi. Oqibatda bu masala ochiq qoldi. Keyinchalik Rossiyaning O’rta 
Osiyodagi bosqinchilik siyosatini kuzatib turgan Angliya hukumati vakili, Hindiston 
vitse-qiroli 
Forsayt
1873 yildi yashirincha Toshkentga keldi va Kaufman bilan 
uchrashib, Rossiyaning O’rta Osiyoni butunlay bosib olishga roziligini va 
Afg’oniston betaraf hudud bo’lib qolishni bildirdi. SHu tariqa Angliya va Rossiya 
o’rtasidagi O’rta Osiyo masalasida yuzaga kelgan raqobatchilik rus
diplomatiyasining ustunligi bilan tugadi. Biroq Angliyaning aralashuvi bilan Buxoro 
amirligi o’z mustaqilligini qisman saqlab qolishga erishdi. 
Rossiya imperiyasi XIX asr boshlaridanoq Turkistonni hududiy – geografik, 
harbiy-siyosiy, ilmiy o’rganishga jiddiy kirishdi.
1803 yilda 
Ivanov
boshchiligidagi dastlabki missiya xonliklar orasida harbiy, 
siyosiy, iqtisodiy jihatdan katta kuchga ega bo’lgan Buxoroga yetib keldi va amirlik 
haqida bir qancha ma’lumotlarni qo’lga kiritdi.
1920 yilda