O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim

Tashqi savdo-iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish

Tashqi savdo siyosati davlat tashqiiqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi hisoblanib, milliy iqtisodiyotning tashqi bozorlardagi raqobatbardoshligini oshirish va tashqi raqobatdan mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilishga ko‗maklashuvchi chora-tadbirlar yig‗indisidir.

Tashqi savdo siyosati quyidagi yo‗nalishlarni o‗z ichiga oladi:
− eksport siyosati;
− import siyosati.
Eksport siyosati eksportga yo‗naltirilgan rivojlanish modeli doirasida rivojlanadi. Import siyosatining turlaridan biri import o‗rnini qoplash siyosati hisoblanib, ushbu siyosat ko‗pchilik mamlakatlar iqtisodiyotining sanoatlashishida katta rol o‗ynagan. Tashqi savdo siyosatining asosida mumkin qadar qulaylik yaratish rejimi yotadi. Tashqi savdo siyosati turli darajada amalga oshiriladi: milliy, ikki tomonlama,hududiy, xalqaro. Qayd etib o‗tilgan har bir daraja o‗z xususiyatlariga ega. Davlatning tashqi savdoga aralashish miqyosiga qarab tashqi savdo siyosati proteksionistik va erkin savdo xarakteriga ega bo‗ladi²⁶.

1.3.1-rasm. Tashqi savdo siyosatining turlari

Manba: Ma‘lumotlar asosida muallif tomonidan ishlangan.



²⁶ Vaxabov A.V.,.Xajibakiyev Sh.X , Raxmanov Sh.I. , Usmanova X.A. ―Jahon Iqtisodiyoti va Xalqaro Iqtisodiy Munosabatlar‖ ―Iqtisod-Moliya‖ T. -2014. 102-103-b.
Qisman cheklashlar siyosati ichki bozorga tovarlarning muayyan turlari kirib kelishga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida o‘tkaziladi. Masalan, mamlakat mafkurasi va aholining turmush tarziga zid bo‘lgan ommaviy axborot vositalari mahsulotlarini olib kirishni cheklash.
Proteksionizm siyosati – milliy iqtisodiyotni xorijiy raqobatdan himoya qilish. Proteksionizm mamlakatda ma‘lum tarmoqlarning rivojlanishiga imkoniyat yaratadi,rivojlanayotgan iqtisodiyotda firmalar va tadbirkorlarni qo‘llab- quvvatlaydi. Ammo iste‘molchilarga va mamlakatga zarar yetkazadi. Texnologik jihatdan eskirishga sabab bo‘ladi.
Erkin savdo siyosati esa tashqi savdoda cheklanishlar va davlatning aralashuvini eng oz darajada kamaytirish bo‘lib, bu tizimda bozor regulyatorlik vazifasini bajaradi. Odatda, u bozorda yetakchi mavqega ega bo‘lgan, o‘z tovarlari raqobatdoshligidan xavotirda bo‘lmagan mamlakatlar tomonidan qo‘llaniladi. Amalda xalqaro savdodan aynan shu rivojlangan mamlakatlar katta iqtisodiy foyda ko‘radi. Erkin savdo munosabatlari, talab vataklif asosida rivojlanadigan erkin savdo davlatning eng kam aralashuvi siyosatini aks ettiradi.
Taqchil bozorni to‘ldirish siyosati ―teskari proteksionizm‖ hisoblanib, hammaga joy topiladigan milliy bozor nihoyatda taqchil bo‘lgandagina samarali bo‘ladi.
Savdo siyosati doirasida iqtisodiy, siyosiy, ma‘muriy, tashkiliy, huquqiy va boshqa masalalar uzviy bog‗lanib ketadi. Xalqaro iqtisodiyot asosan savdo siyosati choralarini qo‗llashning iqtisodiy shart-sharoitlarini va oqibatlarini o‗rganib, huquqiy va tashkiliy masalalarni ixtisoslashgan fan tarmoqlari, chunonchi, xalqaro savdo huquqi, xalqaro marketing kabilarni ham nazarda tutadi.
Xalqaro savdoning davlat boshqaruvi instrumentlari o‗z xususiyatiga ko‗ra tarif-bojxona tarifini qo‗llashga asoslangan va notarif – boshqa barcha usullarga bo‗linadi. Boshqaruvning notarif usullari miqdoriy va yashirin proteksionizm usullariga bo‗linadi. Savdo siyosatining alohida instrumentlari ko‗pincha, importni cheklash yoki eksportni rag‗batlantirish zarurati tug‗ilganda qo‗llaniladi. Davlatning xalqaro savdo sahasidagi asosiy vazifasi – mamlakat eksportyorlariga
o‗z mahsulotlarini iloji baricha ko‗proq miqdorda xorijga eksport qilishda yordam berish, ularning tovarlarini tashqi bozorda yanada raqobatbardosh qilishdir. Mamlakat ichkarisida xorijiy tovarlarga talabni kuchaytirish, importni cheklash ham uning vazifasiga kiradi.