O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim

1.3.1-rasm. Tashqi savdo siyosatining turlari 

Manba: Ma‘lumotlar asosida muallif tomonidan ishlangan. 

 

                                                           

26

 Vaxabov A.V.,.Xajibakiyev Sh.X , Raxmanov Sh.I. , Usmanova X.A.   ―Jahon Iqtisodiyoti va Xalqaro Iqtisodiy 

Munosabatlar‖ ―Iqtisod-Moliya‖ T. -2014. 102-103-b. 

---

29 

 

Qisman cheklashlar siyosati ichki bozorga tovarlarning muayyan turlari kirib 

kelishga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida o‘tkaziladi. Masalan, mamlakat mafkurasi va 

aholining  turmush  tarziga  zid  bo‘lgan  ommaviy  axborot  vositalari  mahsulotlarini 

olib kirishni cheklash. 

Proteksionizm  siyosati  –  milliy  iqtisodiyotni  xorijiy  raqobatdan  himoya 

qilish. Proteksionizm mamlakatda ma‘lum tarmoqlarning rivojlanishiga imkoniyat 

yaratadi,rivojlanayotgan  iqtisodiyotda  firmalar  va  tadbirkorlarni    qo‘llab-

quvvatlaydi.  Ammo  iste‘molchilarga  va  mamlakatga  zarar  yetkazadi.  Texnologik 

jihatdan eskirishga sabab bo‘ladi. 

Erkin  savdo  siyosati  esa  tashqi  savdoda  cheklanishlar  va  davlatning 

aralashuvini  eng  oz  darajada  kamaytirish  bo‘lib,  bu  tizimda  bozor  regulyatorlik 

vazifasini bajaradi. Odatda, u bozorda yetakchi mavqega ega bo‘lgan, o‘z tovarlari 

raqobatdoshligidan  xavotirda  bo‘lmagan  mamlakatlar  tomonidan  qo‘llaniladi. 

Amalda xalqaro savdodan aynan shu rivojlangan mamlakatlar katta iqtisodiy foyda 

ko‘radi.  Erkin  savdo  munosabatlari,  talab  vataklif  asosida  rivojlanadigan  erkin 

savdo davlatning eng kam aralashuvi siyosatini aks ettiradi.  

Taqchil  bozorni  to‘ldirish  siyosati  ―teskari  proteksionizm‖  hisoblanib, 

hammaga  joy  topiladigan  milliy  bozor  nihoyatda  taqchil  bo‘lgandagina  samarali 

bo‘ladi. 

Savdo siyosati doirasida iqtisodiy, siyosiy,  ma‘muriy, tashkiliy,  huquqiy va 

boshqa masalalar uzviy bog‗lanib ketadi. Xalqaro iqtisodiyot asosan savdo siyosati 

choralarini  qo‗llashning  iqtisodiy  shart-sharoitlarini  va  oqibatlarini  o‗rganib, 

huquqiy va tashkiliy masalalarni ixtisoslashgan fan tarmoqlari, chunonchi, xalqaro 

savdo huquqi, xalqaro marketing kabilarni ham nazarda tutadi.   

Xalqaro  savdoning  davlat  boshqaruvi  instrumentlari  o‗z  xususiyatiga  ko‗ra 

tarif-bojxona  tarifini  qo‗llashga  asoslangan  va  notarif  –  boshqa  barcha  usullarga 

bo‗linadi.  Boshqaruvning  notarif  usullari  miqdoriy  va  yashirin  proteksionizm 

usullariga bo‗linadi. Savdo siyosatining alohida instrumentlari ko‗pincha, importni 

cheklash  yoki  eksportni  rag‗batlantirish    zarurati  tug‗ilganda  qo‗llaniladi. 

Davlatning  xalqaro  savdo  sahasidagi  asosiy  vazifasi  –  mamlakat  eksportyorlariga 

---

30 

 

o‗z mahsulotlarini iloji baricha ko‗proq miqdorda xorijga eksport qilishda yordam 

berish,  ularning  tovarlarini  tashqi  bozorda  yanada  raqobatbardosh  qilishdir. 

Mamlakat  ichkarisida  xorijiy  tovarlarga  talabni  kuchaytirish,  importni  cheklash 

ham uning vazifasiga kiradi.