O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim

Statistikaнинг usullari.
Shunday qilib, biz statistika kabi fanning ba'zi nazariy tomonlarini ko'rib chiqdik, tegishli ilmiy yondashuvlar amaliy ahamiyatga ega bo'lgan mexanizmlarni aniqladik. Ammo statistikada qo'llaniladigan asosiy usullarni o'rganmasak, bizning kichik tadqiqotlarimiz to'liq bo'lmaydi.
Avvalo, ularni tasniflashning asosiy mezonlarini tahlil qilishimiz mumkin. Shunday qilib, har qanday tadqiqot sohasida qo'llanilishi mumkin bo'lgan umumiy usullarni ajratib ko'rsatish odatiy holdir, ammo ba'zi bir sohalarga moslashtirilgan usullar mavjud. Keling, bu va boshqalarning ba'zi misollarini batafsil ko'rib chiqaylik.
Umumiy statistika usullari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• 
  birlamchi ma'lumotlarni yig'ish;
  
• 
  ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlash;
  
• 
  natijalarni sharhlash.
  

Belgilangan usullar to'plamidan deyarli har qanday sohada va jamiyatda foydalanish mumkin. Ulardan foydalanish statistika nazariyasini turli xil tadqiqotlar darajasida o'rganadigan barcha asosiy qonunlarni amaliyotga joriy qilishni o'z ichiga oladi.
O'z navbatida, statistik hisob-kitoblarning kompyuter texnologiyalarini yuqori ixtisoslashtirilgan usullarga bog'lash joizdir. Bu namuna olish yoki, masalan, zamonaviy kompyuterlarning kuchi tufayli ishlatilishi mumkin bo'lgan yuklash chizig'i bo'lishi mumkin. Tegishli yondashuvlardan foydalanish ko'pincha sanoat modellashtirishda, dasturlashda qo'llaniladi - umuman olganda yuqori aniqlikdagi texnologiyalardan foydalanish masalasi bo'lgan va statistik izohlarning mutlaqo ishonchliligi zarur bo'lgan sohalarda.
Statistika fanining o‘ziga xos, xususiy usullari qo‘llaniladi. Ular:
- statistik kuzatish;
- kuzatish ma’lumotlarini jamlash va guruhlash;
- turli umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarni hisoblash;
- dinamika qatorlarini tuzish;
- indekslar;
- tanlama kuzatish;
- korrelyatsiya;
- regressiya;
- grafikda tasvirlash va shu singari usullardir.
Statistik kuzatish - tadqiqot qilinayotgan hodisa va jarayonlar to‘g‘risida ilmiy tuzilgan dastur asosida ommaviy ma’lumotlarni to‘plash usulidir. Kuzatish statistikaning boshlanishidir. O‘rganilayotgan hodisa va jarayonlar kuzatiladi va kerakli ma’lumotlar to‘planadi. Statistik kuzatish uchun ma’lum darajada tayyorgarlik ishlari olib boriladi. Statistik kuzatishning maqsadi va vazifalari, kuzatish ob’ekti, dasturi va usullari ishlab chiqiladi. Bu to‘g‘risida keyingi maxsus mavzularda so‘z yuritiladi.
Statistikaning keyingi bosqichi kuzatish natijasida kuzatish birliklaridan olingan ma’lumotlarni jamlash va guruhlashdir.
Jamlash - bu kuzatishdan olingan ma’lumotlarni reja asosida ayrim belgilari bo‘yicha yig‘ishdir (to‘plashdir).
Guruhlash - ma’lumotlarni bir yoki bir necha belgilari bo‘yicha guruhlarga ajratib to‘plashdir. Guruhlash natijasida kuzatishdan olingan juda ko‘p hodisa va jarayonlar ma’lum tizimga keltiriladi. Ulardan statistik tahlil va xulosa qilinuvchi axborotlar olinadi.
Statistikaning tub mohiyatidan kelib chiqadigan vazifalaridan biri - bu o‘rganilayotgan hodisa va jarayonlarning umumlashgan tasvirini berishdan iborat.
Umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarga:
- mutloq ko‘rsatkichlar;
- nisbiy ko‘rsatkichlar;
- o‘rtacha ko‘rsatkichlar kiradi.
Statistikada umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularning mohiyati keyingi mavzularda alohida yoritiladi.