O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim

Qo`shimcha integral mikrosxemalar 
 
SHK ning tizimli shinasiga va MP ga tipik tashqi qurilmalarbilan bir qatorda 
ba’zi  bir  qo`shimcha  integral  mikrosxemalar  ulangan  bo`lishi  mumkin;  ular 
mikroprotsessorning  ish  imkoniyatlarini  kengaytiradi  va  yaxshilaydi:  matematik 

---

 
27 
soprocessor,  xotiraga  bevosita  murojaat  qilish  nazoratchisi,  kiritish-chiqarish 
soprocessori, uzilishlar nazoratchisi va b. 
 
Matematik  soprocessor  qayd  qilingan  va  ko`chib  yuradigan  nuqtali  ikkilik 
sonlar ustida, ikkilik kodlangan o`nlik sonlar ustida amallar bajarishni tezlashtirish 
uchun, ba’zi bir transcendent, shu jumladan trigonometrik funkciyalarni hisoblash 
uchun keng ishlatiladi. Matematik soprocessor o`zining buyruqlar tizimiga ega va 
asosiy  MP  bilan  parallel  (vaqt  bo`yicha  kelishilgan  holda),  lekin  MP  boshqaruvi 
ostida  ishlaydi.  Amallarni  bir  necha  o`n  martalab  tezlashtiradi.  MP  ning  oxirgi 
modellari, 80486 DX MP dan boshlab, soprocessorni o`z strukturasi ichiga olgan.  
 
Xotiraga  bevosita  murojaat  qilish  nazoratchisi  MP  ni  magnit  disklardagi 
yig’uvchilarni  bevosita  boshqarishdan  halos  etadi,  bu  esa  SHK  ning  samarali 
tezkorligini jiddiy oshiradi. Bu nazoratchisiz TXQva TEQQ orasidagi qiymatlarni 
almashish  MP  registri  orqali  ikki  qadamda,  nazoratchi  bor  bo`lganda  esa  bir 
qadamda  amalga  oshiriladi  qiymatlar  bevosita,  MP  ni  chetlab  o`tib,  TXQva 
TEQQo`rtasida uzatiladi. 
 
Kiritish-chiqarish  soprocessori  —  MP  bilan  parallel  ishlashi  hisobiga,  bir 
nechta  tashqi  qurilmalarga  (displey,  printer,  QMDY,  EMDY  va  b.  )  xizmat 
ko`rsatganda  kiritish-chiqarish  jarayonlarini  bajarishni  juda  tezlashtiradi;  MP  ni 
kiritish-chiqarish jarayonlarini qayta ishlashdan ozod etadi, shu jumladan xotiraga 
bevosita murojaat qilish rejimini amalga oshiradi.  
 
Uzilishlarning nazoratchisi SHK da muhim rol o`ynaydi.  
 
Uzilish — bir dasturni bajarilishini hozirgi vaqtda yanada muhimroq boshqa 
dasturni tezkor bajarish maqsadida vaqtincha to`xtatilishidir. 
 
Uzilishlar kompyuterni ishlashida doimo paydo bo`ladi, shuni aytish etarliki, 
ma’lumotlarni kiritish-chiqarishning hamma jarayonlari uzulishlar bilan bajariladi, 
masalan, taymerdan uzulishlar uzulish nazoratchisi tomonidan sekundiga 18 marta 
hosil qilinadi va xizmat ko`rsatiladi (tabiiyki, foydalanuvchi ularni sezmaydi).  
Uzilishlar quyidagilarga bo`linadi: 
• kiritish-chiqarish bazaviy tizimidan uzulishlar yoki quyi daraja uzulishlar; 

---

 
28 
•  operatsion  tizimdan  uzulishlar  yoki  yuqori  daraja  uzulishlari.  Izox,  .  Uzilishlar 
to`g’risida to`liqroq ma’lumotni [3] ishdan bilib olish mumkin.  
Uzilishlar 
nazoratchisi 
uzulish 
jarayonlariga 
xizmat 
ko`rsatadi, 
tashqi 
qurilmalardan  uzulishga  so`rovni  qabul  qiladi,  bu  so`rovni  muhimlilik  darajasini 
aniqlaydi va MP ga uzulish xabarini beradi. MP, bu xabarni olib, joriy dasturning 
bajarilishini  to`xtatadi  va  tashqi  qurilma  so`ragan  uzulishning  maxsus  xizmat 
ko`rsatish dasturini bajarishga o`tadi. Xizmat ko`rsatish dasturi bajarilgandan so`ng 
uzilgan  dasturni  bajarilishi  qayta  tiklanadi.Uzilishlar  nazoratchisi  dasturlanadigan 
hisoblanadi.  
 
Mikroprotsessorning  interfeysli  tizimi  SHK  ning  boshqa  qurilmalari  bilan 
ulash  va  aloqa  qilish  uchun  mo`ljallangan,  u  o`z  ichiga  MP ning  ichki  interfeysi, 
buferli  eslab  qolish  registrlari  va  kiritish-chiqarish  portlarini  (KCHP),  boshqarish 
sxemalari va tizimli shinani oladi.  
 
Taktli  impulslar  generatori  chastotasi  shaxsiy  kompyuterning  asosiy 
tavsiflaridan  biri  hisoblanadi  va  ko`p  jihatdan  uning  ishlash  tezligini  aniqlaydi, 
negaki mashinadagi har bir amal ma’lum taktlar soni davonida bajariladi.  
 
Mikroprotsessorlar  xaqida  Suz  olib  borar  ekanmiz  asosiy  muxim 
tushinchalarga  tuxtalib  utishimiz  lozim  bo`ladi.  Mirkoprotsessorga  nisbatan  amal 
bajaruvchi xar kanday tashki qurilma