O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim

 
 
Savol va topshiriqlar: 
 
1. 
2. 
     
6.2.2.  Excel dasturi va uning imkoniyatlari 
 
Hisoblash  elektron    jadvalining    dastlabki      dasturi      1979  yili    Visicals 
(Visiblencalculators-ko`rinib    turuvchi    kal’kulyator)  nomi  bilan  Software  Arts 
firmasida yaratilgan. Bu dastur Apple II  komp’yuteri  uchun ishlab  chiqilgan  va  

---

 
219 
ko`p    jihatdan    uning  bozorda  ommabopligi  aniqlangan.1981  yili  IBM  PS 
komp’yuteri  paydo  bo`lishi  bilan  bu    tipdagi    komp’yuterlar    uchun    elektron  
jadvallar    ishlab    chiqila  boshlandi.  Visicals  va  Supercals  dasturlarining  yangi 
ko`rinishlari paydo  bo`ldi, shu  bilan    birgalikda    Microsoft-Multiplan  firmasining 
birinchi  amaliy  dasturi  paydo  bo`ldi  va  u  elektron  jadvallar  yangi  avlodining 
yorqin yulduziga aylandi. 
Hisoblashlar  natijalarini    ko`rgazmaliroq    tasvirlash  uchun  joylashtirilgan 
grafik  rejimlarining  paydo  bo`lishi  bu  elektron  jadval  rivojlanishining  navbatdagi 
qadami bo`ldi.1983 yil LOTUS firmasining 1 – 2 – 3 paketlari chiqib, kutilgandan 
ham  ziyodroq  muvaffaqiyatga  erishdi.  Ammo  1997    yil  Microsoft  firmasi 
tomonidan  EXCEL  dasturi  taqdim  etildi,  u  hozirgi  kunda  ham  o`z  sinfidagi  eng 
quvvatli dastur hisoblanadi. Bu dastur ixtiyoriy axborotni (matnlar, sonlar, sana va 
hokazolarni)  qayta  ishlab chiqish  va saqlash  imkonini  beribgina  qolmasdan, balki 
qilgan  ishingiz  natijasini  bezash,  ko`rgazmaliroq  ko`rsatish  va  chop  etish 
imkoniyatini  beradi.  Bunda  Win  Word  dasturidagi  tahrirlash  vositalaridan 
foydalanish    mumkin.      EXCELning  ommaviy  imkoniyatlarini  o`zlashtirish  qiyin 
emas,  ammo  dasturning  murakkabligi  va  imkoniyatlarining  juda  kengligi  sababli,  
ular  bilan  tanishish uzoq  davom  etishi mumkin, binobarin, aynan ish jarayonida 
uning yangi - yangi imkoniyatlarini ko`rish mumkin. 
EXCEL  bugungi  kunda  mashhur  elektron  dasturlash  jadvallaridan  biridir.  
Undan  ishbilarmonlar,    o`qimishli  kishilar,  hisobchilar  va  jurnalistlar 
foydalanadilar.    Uning  yordamida    turli    xildagi  riyxatlar,  kataloglar,  jadvallar,  
moliyaviy    va    statik  hisobotlar,  jamoa  fikrini  hisobga  olish  biznes  korxonalarini 
rejalashtirish,    ilmiy  eksperimentlar  natijasini  ishlab  chiqish,  prezentasion 
materiallar tayyorlash mumkin. Xullas, EXSEL qulay elektron jadvaldir. 
Jadvallarni  jihozlash   turli    xil bo`ladi,   formatlashda berilgan  imkoniyatlar 
xuddi yaxshi matn prosessordek,  shriftlarni o`zgartirish mumkin,  rasm chizishni, 
qatorlar  ajratishni,  qatorli  yoki  alohida  yacheykalardagi  matnni  rang  bilan 
ko`pincha  (agar  sizda  rangli  printer  bo`lsa)    ramkali  va  chiziqli,    oblastlarni 
ranglash,   berilgan  jadvallarda grafik va diagramalar  ko`rish,   jadvallarga  rasmlar 

---

 
220 
quya  bilish    va    hokazolarni  bajarish    mumkin.  Shuni  aytish  lozimki,    bu  dastur 
haddan  tashqari  kuchli,  imkoniyatlari  juda  ko`p,  ko`pincha,  oxirgi  versiyalar  (5.0 
va 7.0  WINDOWS 95 uchun)  miqyosida berilgan.   Biz,  albatta  o`zimizga  kerakli 
bo`lgan tushunchalarni ko`rib chiqamiz, shuningdek, uning ishlash prinsipini ham, 
boshqa  qolgan  juda  ko`p  ma’lumotlarni  ham  kerakli  vaqtda  biz  kengaytirilgan 
holatdagi EXCEL tizimidan qidirishimiz mumkin. 
MS  Excel  2007  dasturi  MICROSOFT  OFFICE  paketiga  kiradi.  U 
WINDOWS  operasion  qobig’i  boshqaruvida  elektron  jadvallarni  tayyorlash  va 
qayta    ishlashda    ishlatiladi.    EXCEL    hujjatlari  ,ya’ni    qayta    ishlash    ob’ektlari 
bo`lib  ixtiyoriy  nomli  ,.XLS  kengaytmali  fayl  hisoblanadi.  Bunday  fayl  ishchi 
kitob deb ataladi.  
Har  bir  .XLS    fayliga    1  dan  255  tagacha  elektron  jadvallar  joylashtirish 
mumkin,  ularning  har  biri  ishchi  varaq  deb  ataladi.  Ishchi  varaq  va  hujjat  bir 
ma’noda ishlatiladi. 
MS Excel 2003 dasturida elektron jadval komp’yuter xotirasida joylashgan 1 
dan 16384 gacha raqamlangan satrlardan va lotin harflari A, B, ..., Z, AA , AB, ...  
deb raqamlangan 256 ta ustundan iborat edi.  
MS  Excel  2007  dasturida  esa  16,4  ming  ustun  va  1  mln.dan  ortiq  satr 
mavjud! 
Ustun  va  satrlar  kesishish  joyida  yacheyka  (katak)  joylashgan.  Ixtiyoriy 
katakka  boshlang’ich  qiymatlar  son  yoki  matn,  shuningdek,    ixtiyoriy  axborotni 
hisoblash  uchun  formula  kiritish  mumkin.  Ustun  kengligi  va  satr  balandligini 
o`zgartirish mumkin. 
EXSELni    komp’yuterga    o`rnatishda,  o`z  talabi  va  shaxsiy  komp’yuter 
quvvatidan  kelib  chiqib,  foydalanuvchi  o`rnatishning  bir  yoki  bir  nechta 
variantlarini tanlashi mumkin, bo`lar minimal, tanlanma, standart, to`la. 
MS Excel 2007 dasturida qo`llash mumkin bo`lgan asosiy imkoniyatlar: 
- katta hisoblash ishlarini talab qiluvchi masalalarni echish; (hisobotlar 
yaratish, natijalarni tahlil qilish); 
- diagramma yaratish; 

---

 
221 
- ro`yhatlari tashkil etish (murakkab tuzilishdagi ro`yhatlarni yaratish va 
foydalanish); 
- boshqa turdagi ma’lumotlar bilan ishlash (har xil turdagi manbalardan 
ko`plab ma’lumotlarni import qilish); 
- rasmlar va sxemalarni yaratish (SmartArt shakl va ob’ektlari); 
- murakkab masalalarni bajarishni avtomatlashtirish (makroslar 
yordamida).  
Excel 2007 dasturidagi yangi imkoniyatlar quyidagilar ([4, 61-70 s.]): 
- lenta va vkladkalar ko`rinishidagi yangi foydalanuvchi interfeysi; 
- katta hajmdagi ishchi varoq (satrlar soni - Excel 2003 dagi 65 536 o`rniga 
1 048 576 ta; ustunlar soni Excel 2003dagi 256 o`rniga 16384 ta); 
- ma’lumot darajalarning sonini ortishi (64 gacha), formulada ishtrok etgan 
darajalar (64 gacha), funksiya argumenti (255 gacha), yacheykada ko`rinishi 
mumkin bo`lgan belgilar soni (32 000 tagacha) avtofil’trda joylashishi mumkin 
bo`lgan ro`yhat elementlari soni (10 000 tagacha); 
- yangi formatdagi hujjat(.xml format asosida); 
- ishchi varoqdagi jadvallar (ish vaqtida yangi jadvallar bilan ishlash 
imkoniyatini kengaytirish); 
- ko`rinish(stil) va mavzular(tema) (jadvallarni mutlaqo boshqa ko`rinishda 
jihozlash),  ishchi kitob uchun yangi ko`rinishdagi foydali  shablonlarni yaratish va 
qo`shish; 
- diagramma va grafiklarning mukammallashtirilgan ko`rinishi; 
- «Razmetka stranisi» mukammallashgan rejimi; 
- shartli formatlash imkoniyatining kengaytirilganligi (yacheykadagi 
ma’lumotning mohiyatiga ko`ra, shartlarning chegaralanmagan soniga ko`ra uning 
ko`rinishini o`zgartirish); 
- SmartArt vositasi (chizma va rasmlarni joylashtrishda ishlatiladi); 
- formulalarni avtoto`ldirish (yacheykaga formulalarni yozish) va formulani 
kiritish vaqtida uning o`lchamini o`zgartirish; 
- funksiyalar ro`yhatiga kiritilgan yangi funksiyalar (5 ta yangi funksiya); 

---

 
222 
- ishchi varoqlar masshtabini o`zgartirishning yaxshilanganligi; 
- hujjat xavfsizligini boshqarish (aniq faylda o`zgartirishlarni amalga 
oshirishdagi cheklanishlar; 
- Excelning boshqa versiyalari bilan mutanosibligini tekshirish. 
Excel  2003  va  Excel  2007  dasturlaridagi  farqlarini  quyidagi  jadvalda 
keltiramiz: