O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim

Lokal shinalar 
Zamonaviy hisoblash tizimlari quyidagilar bilan tavsiflanadi: 
•  mikroprotsessorlar  (masalan,  Pentium  MP  qiymatlarni 
64 
razryadli  qiymatlar 
shinasi  bo`yicha  528  Mbayt/s  tezlik  bilan  berishi  mumkin)  va  bazi  bir  tashqi 
qurilmalar  (masalan,  yuqori  sifatli  raqamli  to`liq ekranli  videoni  tasvirlash  uchun 
22 Mbayt/s o`tkazish qobiliyati kerak bo`ladi) tezkorligining juda ham o`sib ketishi 
bilan; 
• ko`p sonli interfeys amallarining bajarilishini talab etuvchi (masalan, WINDOWS 
da  grafikani  qayta  ishlash  dasturlari,  multimedia)  dasturlarning  paydo  bo`lishi 
bilan.  
Bu  sharoitlarda,  bir  vaqtning  o`zida  bir  nechta  qurilmalarga  xizmat 
ko`rsatuvchi  kengaytirish  shinasining  o`tkazish  qobiliyati  foydalakuvchilarning 
qulay  ishlashi  uchun  etarli  bo`lmay  qoldi,  negaki  kompyuterlar  uzoq  vaqt 
«o`ylanib qoladigan» bo`lib qoldi.  

---

 
15 
 
Interfeyslarni  ishlab  chiqaruvchilar  lokal  shinalarni  yaratish  yo`lidan 
bordilar,  bu  shinalar  bevosita  MP  ning  shinasiga  ulanib,  ular  MP  ning  taktli 
chastotasida  (lekin  uning  ichki  ishchi  chastotasida emas)  ishlaydi  va  MP  ga 
nisbatan ba’zi tashqi tezkor qurilmalar: asosiy va tashqi xotira, videotizimlar va b. 
bilan aloqani ta’minlaydi.  
Hozir universal lokal shinalarning 2 ta asosiy standarti mavjud: VLB va PCI.  
• VLB (Vesa Local Bus) shinasi 1992 yilda videojixozlar standartlari associaciyasi 
(VESA — Video Equipment Standards 
 
Assotiation) tomonidan ishlab chiqilgan va shuning uchun ko`pincha VESA 
shinasi deb atashadi.  
 
VLB  shinasi,  moxiyati  jihatidan,  videoadapter  va  qisman  vinchester, 
multimedia  platalari,  tarmoqli  adapter  bilan  aloqa  qilish  uchun  MP  ni  ichki 
shinasining  kengaytmasidir.  SHina  razryadliligi  —  32  bit,  yaqin  orada  shinaning 
64-razryadli  varianta  chiqadi.  VLB  bo`yicha  qiymatlarni  uzatishning  haqiqiy 
tezligi — 80 Mbayt/s (nazariy erishiladigani — 132 Mbayt/s).  
Shinaning kamchiliklari: 
•  80386,  80486  MP  lari  bilan  ishlashga  mo`ljallangan,  hozircha  Pentium, 
Pentium Pro, Power PC processorlari uchun moslashmagan; 
•  MP  ning  taktli  chastotasiga  qattiq  bog’liqligi  (har  bir  VLB  shinasi  faqat 
aniq bir chastotaga mo`ljallangan); 
•  ulanadigan  qurilmalar  sonining  kamligi  —  VLB  shinasiga  faqat  4  ta 
qurilma ulanishi mumkin; 
•  shina  xakamining  yo`qligi  —  ulanadigan  qurilmalar  o`rtasida  ziddiyatlar 
bo`lishi mumkin.  
• PCI shinasi (Peripheral Component Interconnect) 1993 yilda Intel firmasi 
tomonidan ishlab chiqilgan.  
 
PCI  shinasi  VLB  ga  qaraganda  birmuncha  universalroq  hisoblanadi,  u 
istalgan  MP  bilan  ishlash  uchun  mos  kelishi  mumkin:  80486,  Pentium,  Pentium 
Pro,  Power  PC  va  b.  ;  u  avtokonfiguraciyalash  imkoniyati  bilan  turli  xil 
konfiguraciyali  10  ta  qurilmani  ulash  imkonini  beradi,  o`zining  «hakamiga», 

---

 
16 
qiymatlarni  uzatishni  boshqarish  vositalariga ega.  PCI  shinasi  hozircha  ancha 
qimmat.  
 
PCI  ning  razryadliligi  —  32  bit, uni  64  gacha  kengaytirish  imkoniyati  bor, 
nazariy o`tkazish qobiliyati 132 Mbayt/s, 64 bitli variantda esa — 263 Mbayt/s (2 
marta pastroq).  
 
PCI shinasi  lokal  bo`lsa ham  kengaytirish  shinasining  ko`pgina  vazifalarini 
bajaradi,  va  xususan,  ISA,  EISA,  MCA  kengaytirish  shinalari  PCI  shinasi  bor 
bo`lganda  bevosita  MP  ga emas  (VLB  shinasini  ishlatilgani  kabi),  balki  PCI 
shinasining o`ziga (kengaytirish interfeysi orqali) ulanadi (u ular bilan mos keladi).  
 
Tizimlarning  VLB  va  PCI  shinalari  bilan  konfiguraciyalarning  variantlari 
mos ravishda 38 - va 39 -rasmlarda ko`rsatilgan. SHuni ta’kidlash kerakki, SHK da 
VLB  va  PCI  shinalarini  faqat  mos  ravishda  VLB  yoki  PCI-bosh  platasi  bor 
bo`lganda ishlatish mumkin.  
 
Multishina  strukturali  bosh  platalar  ishlab  chiqarilmoqda,  ular  VIP  shinali 
(VLB,  ISA  va  PCI  ning  bosh  harflari  bo`yicha)  bosh  plata  deb  ataluvchi 
ISA/EISA,  VLB  va  PCI  shinalarini  ishlatishga  imkon  beradi.  Ba’zi  shinalarning 
kiyosiy texnik tavsiflari 20-jadvalda keltirilgan.