|
TEST TOPSHIRIQLARI
Musbat zaryadlangan sharchaning elektr maydoni kuchlanganlik chiziqlari bo‘ylab erkin harakatlanayotgan chang zarrasidagi musbat
zaryadning potensial va kinetik energiyalari (Wк va Wп ) qanday o‘zgaradi?
a) Wк
oshadi, Wп
kamayadi; b) Wк
oshadi, Wп
oshadi;
c) Wк
kamayadi, Wп
oshadi; c) Wк
kamayadi, Wп
kamayadi.
Har xil diametrli ( D1 D2 ) ikkita metall sharga teng miqdordagi zaryad berildi. Sharlarning potensialini taqqoslang:
a) 1 2 ; b) 1 2 ; c) 1 2 ; d) 1 2 .
Har xil diametrli ( D1 D2 ) metall sharlar teng potensialgacha (1 2 ) zaryadlandi. Sharlardagi zaryad miqdorlarini taqqoslang:
a) q1 q2 ; b)
q1 q2 ; c)
q1 q2 ; d)
q1 q2 .
Zaryadlangan R radiusli sfera elektr maydoni potensialining () masofga (r) bog‘lanishi qaysi grafikda to‘g‘ri aks etgan:
a) b) c) d)
R – radiusli metall sharga q – zaryad berildi. Shu shar maydoni potensialini uning a) markazida (0 ), b) ichida (d , r1r ,
r=R) va tashqarisida (r , r>R) aniqlang ( k
1 ):
4 0
0
k q ,
R
r1
k q ,
r1
R 0,
k q
;
r r
0
k q ,
q
R r1
k q ,
R R
k q ,
q
R r
0.
0
k q ,
q
q
R r1
k q ,
R
R k R , r k r ;
0
0 , r1
k q ,
r1
R k R , r k r ;
q+ zaryadning elektr maydonida musbat sinov zaryadini AB va AC yo‘llar bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan ishlarni taqqoslang:
a) AAB >>AAC ;b) AAB AC; c) AAB=AAC; d) AAB>AAC.
q+ zaryadning elektr maydonida sinov zaryadini AB va AC yo‘llar bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan ishlarni taqqoslang:
a) AAB=AAC; b) AAB>AAC; c) AABAC; d) AAB<AC.
q0 sinov zaryadini yassi kondensator qoplamalari orasidan AB=l yo‘l bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan ish (A) nimaga teng:
a) A 0 ; b)
A q0El ; c)
A q0l ; d)
A q0 A B .
q0 sinov zaryadini yassi kondensator qoplamalari orasidan abcd1a kontur bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan ishni (A) hisoblang. E – kondensator maydoni kuchlanganligi:
a) A qE(l d ) ; b)
A 0 ; c)
A qE ; d)
A 2 qE l d .
Ekvipotensial sirtlar elektrostatik maydoni kuchlanganlik chiziqlariga nisbatan qanday joylashadi:
a) Parallel; b) Perpendikulyar; c) Ixtiyoriy burchak ostida;
d) Ekvipotensial sirtlarning joylashuvi kuchlanganlik chiziqlari bilan.
BOB. O‘TKAZGICH ELEKTROSTATIK MAYDONGA JOYLASHTIRILGANDA RO‘Y BERADIGAN HODISALAR
Umumiy tushunchalar. Biz ko‘rdikki, elektrostatik maydon zaryadlarning fazoda joylashishi bilan aniqlanadi. Elektrostatik maydon nazariyasini yanada rivojlantirish uchun jismlarda zaryad qanday taqsimlanadi, agar uni zaryadlasak yoki maydonga joylashtirsak. Bu savolga javob moddaning xossasiga bog‘liqdir.
O‘zining elektr xossasi bo‘yicha barcha moddalar ikki guruhga bo‘linadi: o‘tkazgichlar va dielektriklar (yarim o‘tkazgichlar elektrostatika doirasida qaralganda o‘tkazgich sifatida qaraladi). O‘tkazgichlarda elektr maydon ta’sirida tok paydo bo‘ladi, dielektrik- larda esa yo‘q. Bu ularning tuzilishining turli xilligi bilan tushuntiriladi. O‘tkazgichlarda hamma vaqt tok tashuvchilar mavjud bo‘ladi, ya’ni zaryadlangan zarrachalar maydon ta’sirida o‘tkazgich chegarasida harakatga kelishi mumkin. Dielektriklarda bunday erkin zaryadlar yo‘q, barcha zaryadlangan zarrachalar atom va molekula doirasida boglangan va maydon ta’sirida faqat mikroskopik siljiydi xolos.
Bu ma’ruzada o‘tkazgichning elektrostatik maydondagi qonuniyatlari o‘rganiladi. Biz asosan metall o‘tkazgichlarni qaraymiz. Ma’lumki, metallar qattiq holatda kristall ko‘rinishga ega. Kristall panjara tugunlarida musbat ionlar, "qolgan" elektronlar o‘tkazgich doirasida erkin harakat qilishi mumkin. Bu metallning eng sodda modeli yoki uni "erkin elektronlar modeli" deb yuritiladi.
§ 15. Zaryadning zichligi
Makroskopik jismlarning elektr xossasini o‘rganishda, zaryadning bu jismlarda taqsimlanishini uzluksiz deb qarash lozim. Zaryadning moddada taqsimlanishini xarakterlash uchun zaryad zichligi degan tushuncha kiritiladi.
Zaryadning hajmiy zichligi quyidagicha aniqlanadi:
q , (15.1)
V
ya’ni zaryad q- ning V hajmga nisbatiga aytiladi.
Shunday qilib, zaryad zichligi son jihatdan, hajm birligiga to‘g‘ri keladigan zaryadga son jihatdan teng bo‘ladi. Agar zaryadning zichligi
koordinata funksiyasi sifatida berilgan bo‘lsa, har qanday hajm V da to‘plangan zaryadni topish mumkin.
Shu maqsadda fazoning qaralayotgan sohasini juda kichik bo‘lakchalarga bo‘lamiz. U vaqtda v kichik hajmidagi q zaryad, X, Y, Z koordinata atrofidagi sohada (15.1) ifodaga asosan quyidagi ifoda bilan aniqlanadi
q
( x, y, z) V
, (15.2)
V hajmdagi to‘la zaryad q ni topish uchun (15.2) ning yig‘indisini olamiz,
q lim i V
i1
, (15.3)
bu yerda i - Vi hajm elementidagi zaryadning o‘rtacha zichligi.
Ba’zi hollarda zaryad sirtdagi makroskopik qatlamda ham (masalan o‘tkazgich sirti yaqinida) to‘planishi mumkin. Makroskopik qaraganda bunday qatlamning qalinligini tashlab yuborish mumkin va zaryadni sirt bo‘yicha taqsimlangan deb qarash mumkin. Zaryadning bunday taqsimlanishi sirt zaryad zichligi bilan xarakterlanadi, u makroskopik cheksiz kichik sohasidagi zaryad q ning shu soha yuzasi
S ga nisbati bilan aniqlanadi:
Demak, sirt zaryad zichligi son jihatdan yuza birligiga to‘g‘ri keluvchi zaryadga teng bo‘ladi. Kichik sirt S sohasidagi q zaryad, (15.4) ga ko‘ra quyidagicha aniqlanadi:
q S , (15.5)
butun S sirtdagi q zaryad, uning barcha kichik qismidagi zaryadlar zichliklarining yig‘indisi orqali aniqlanadi, yoki sirt integrali orqali aniqlanadi:
q lim iSi
dS , (15.6)
Ko‘pgina masalalarda (ipda, silindrda) zaryad qanday tartiblangan shaklda taqsimlanishini aniqlash uchun chiziqli zaryad zichligi tushunchasi kiritiladi:
bu yerda q-jismning l uzunlikka to‘g‘ri keluvchi zaryad. (15.7) ga asosan l uzunlik qismiga to‘g‘ri kelgan zaryad quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
q l , (15.8)
Chekli uzunlik l qismdagi zaryad q- konturli integral bo‘lib quyidagicha aniqlanadi:
q
dl , (15.9)
Do'stlaringiz bilan baham: |
