O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

§ 25. Qutblanish zaryadlari
Dielektrik (qutblanmagan) ichida S sirt bilan chegaralangan sohani qaraymiz. (32-rasm).

Qutblanishda musbat zaryadlar kuchlanganlik vektorining yo‘nalishi bo‘yicha va manfiy zaryadlar qarama-qarshi yo‘nalishda siljiydi. Molekulaning massa markazi joyida qoladi, chunki proton massasi elektron massasiga nisbatan 2000 marta katta, shuning uchun siljishni manfiy zaryadlar bajaradi. 32 - rasmdan ko‘rinadiki, kuchlanganlik sirt sohalarining ichiga yo‘nalgan bo‘lsa, manfiy zaryadlarning bir qismi qaralayotgan sohani tashlab ketadi, kuchlanganlik sohaning tashqi qismiga yo‘nalgan bo‘lsa, sohaga manfiy zaryadlar qo‘shimcha yana kiradi. Agar kirgan va chikkan zaryadlar bir biriga teng bo‘lmasa, soha u vaqtda qutblangan zaryadga ega bo‘ladi.

32. 
    rasm
    

Dastlab S sirtning S kichik sohasidan o‘tgan kichik zaryad q ni hisoblaymiz. 33-rasmdan ko‘rinadiki dielektrik tekisligining kesimi S soha qalin chiziq bilan tasvirlangan, S orqali molekulaning manfiy zaryadlari yuzasi S va balandligi lcos bo‘lgan parallelopipedda joylashadi, bu yerda l- molekuladagi elektr zaryadlarining siljishi, - normal bilan kuchlanganlik orasidagi burchak.

Parallelopipedning hajmi lcosS ga teng, demak, unda n₀lcosS

molekula joylashadi. n₀- molekulalar konsentrasiyasi.

Bu sonni har bir molekulaning manfiy zaryadi q ga ko‘paytirib, axtarilayotgan zaryad Q ning absolyut qiymatini topamiz:

Q^q

 qn₀l cosS,

(25.1)

32. 
    rasm
    

bu ifodada ql=p molekula dipol momentining kattaligi, qln₀=pn₀=P qutblanish vektori kattaligi. qln₀cos=pcos=P_n – qutblanish vektorining S sirtga tushirilgan tashqi normalning proreksiyasi va oxirida quyidagiga ega bo‘lamiz:

Q^q

 P_n

 S,

(25.2)

Manfiy ishora shuning uchun qo‘yilganki, P_n>O bo‘lgan sirt qismida soha manfiy zaryad oladi Q<0, bu 33-rasmdan ko‘rinadi. (25.2) ifodani sirtning butun qismlari bo‘yicha yig‘indisini olib, qaralayotgan sohadagi qutblangan to‘la zaryadni topamiz:

Q^q  _ P_ndS,

S

(25.3)

Demak, qutblanish vektorining S sirt bo‘yicha oqimiga teng ( teskari ishora bilan ).