|
Sport o`yinlari bilan shug’ullanish gigienasi
Sport o`yinlari sportchilardan yuksak darajadagi tezlik-kuch sifatlariga ega bo`lishi, jadal harakat qila olishni, sakrash mahoratiga va sakrash chidamligiga ega bo`lishni, a’lo darajadagi psixo fiziologik fazilatlarni bir-biriga mushtarak holda koordinatsiya qilib, sermazmun o`yinlar o`tkaza olishni, tezda bir qarorga kelish va bu qaror ratsional amaliy harakatlarga aylantirish qobiliyatiga ega bo`lishni talab qiladi.
Sport musobaqalari ko`pincha tig’iz tuzilgan grafik asosida va ko`p hollarda turli vaqtlarda yangi, kishi hali o`rganmagan iqlim zonalarida o`tkaziladi. SHuning uchun sportchilarning jismoniy va psixik jihatdan o`zini tezda tiklab olish qobiliyatiga ega bo`lishi, soniyalik rejimining yangi ritmlariga toza moslasha olishi, berilgan vaqt ichida maksimal darajada psixik va harakat faolligini namoyon qila olishi muhim ahamiyatga egadir.
Sportchi shafqatsiz yakkama-yakka olishuv sharoitida vaziyatni bir zumda baholay olish hamda ratsional amaliy harakatni bajarish qobiliyatini egallagan bo`lmog’i kerak. Bunday qobiliyat ko`p hollarda tug’ma qobiliyat hiosblanadi, lekin shunday bo`lsa ham u effektiv va aniq maqsadga qaratilgan mashg’ulotlar o`tkazishni taqozo etadi. Sportning uyin turlarida sportchi odamlarga tez aralashib ketadigan, ular bilan tezda aloka urnatadigan, urtoklik, do`stlik xis tuyg’ulariga ega bo`lgan vatanparvar bo`lmog’i kerak. CHunki o`yinlar uchun kollektiv xatti- xarakatlar xarakterli bo`lib, bunda yorqin ko`rinib turgan individual qobiliyat fakat komanda tomonidan qo`llab-quvvatlab turilgan takdirdagina o`zini ko`rsatishi mumkin. Bu masalalar fakat pedagoglar uchun emas, balki gigienachilar uchun xam muximdir, chunki komandadagi kulay, ijobiy psixologik vaziyat sportchilar salomatligini saqlashda muxim rol o`ynaydi.
Sport o`yinlari etarli darajada yuksak chidamlilik (aerobik funktsiya) ni talab qiladi, chunki musobakalar va mashg’ulotlar uzoq muddat mobaynida o`tkaziladi. Sportchilarning aerobik yuksalish darajasi 60 ml /kg/ daqiqadan kam bo`lmasligi kerak. Mashg’ulotlar muntazam ravishda keng miqdordagi umumiy, jismoniy tayyorgarlik mashqlarini, spirinter yugurishni, sakrash mahoratini rivojlantirish uchun yakka tartibdagi eng yukori sakrash ko`rsatkichlari bajariladigan mashq- larini, sakrash chidamliligini rivojlantirish uchun kup marta sakrala-digan mashqlarni, umumiy chidamlilikni rivojlantirish uchun uzoq masofaga yugurishni va boshqa shunga o`hshash mashqlarin o`z ichiga olishi kerak.
Hozirgi vaqtda mahsus tayyorgarlik mashqlari va musobaqalar xonalar ichida /zallarda, manejlarda, sport saroylarida/ o`tkazilmokda. SHuning uchun sportchilarning chidamliligini mustahkamlash va rivojlantirish uchun bajariladigan umumiy-jismoniy mashqlarning va uyin tipidagi mashg’ulotlarning bir qismini ochiq havoda o`tkazish kerak.
Kuch-quvvatni tiklash tadbirlarida psixo-emotsional jihatdan tiklanish mashqlariga muhim urin ajratilishi lozim. Buning uchun psixologik razgruzka va stimulyatsiyaning mahsus metodlaridan /autogen mashg’ulot va boshqalardan/ foydalanish zarur.
Sportning uyin turlarida sharoit haddan tashqari og’irlashib ketgan hollarda mushaklarning cho`zilishi, pay va paychalarning uzilishi singari holatlarga tez-tez duch kelib turiladi; bunday jaroxat va shikastlanishlar sportchilar yiqilib tushganida, o`yinchilar bir-biriga qattiq urilib ketganida, tup kattik kelib tekkanida sodir buladi. SHveytsariya straxovaniya agentligi tomonidan sport uyinlari
/futboldan tashkari/ chogida ikki yil ichida yuz bergan jaroxatlarning analizi shuni kursatadiki, 401 ta sport jaroxatining 12% i soat 12 dan 30 minut utgunga kadar,
12.30 dan boshlab to 18.30 ga qadar 29,5%, 18.30 dan keyin-58.5% sodir bo`lgan; 12,5% shikastlanish dushanbadan jumagacha yuz bergan; 15,5% sportchi shanba kuni, 22% sportchi yakshanba kuni jaroxatlangan; shikastlanish 32,9%-yozda, 33,4%-kishda, 3,6% baxor va kuz fasllarida sodir bo`lgan. Travmatizm, ya’ni shikastlanish sabablari kuyidagicha: notugri xarakat natijasida yikilganlar-51%, bir-biriga urilib mayib bulganlar-21%, koptok-to`p zarbida shikastlanganlar-17%, sport inventariga urilib mayib bulganlar-5% noma’lum sabab bilan shikastlanganlar 6% ni tashkil etgan. jAroxatlar topografiyasi kuyidagicha: boshning shikastlanishi-9,5 %,shu jumladan, jag’-yuz qismining jaroxatlanishi-8
%; qo`llarning mayib bo`lishi-34 %, shu jumladan, barmoqlarning shikastlanishi
18 %, gavdaning jaroxatlanishi 6,5 % oyoqlarning shikastlanishi- 50 %, shu jumladan, tovon-to`piqlarning mayib bo`lishi-15% ni tashkil etadi. Jaroxat turlari kuyidagicha: kontuziyalar va et uzilishi xollari-59.5%, suyak sinishi va qo`l oyoqlarning chiqishi-17%, menisk jaroxati -5%, muskul-mushaklar uzilishi 2,5%, ochik jaroxatlar-3 %, miyaning chayqalib lat eyishi- 1 %, boshqa jarohatlar- 4,5 % ni tashkil etgan. Sport turi bo`yicha jarohatlar; gandbolda-35 %, basketbolda- 26
%, tennis va badmintonda-9 %, voleybolda- 7 % ni tashkil etgan. Jarohatlanganlarning 5 % i, shu jumldan, qo`li mayib bo`lgan kishilarning 4 % i invalid bo`lib qolgan.
Bunday holning oldini olish uchun razminkani etarli darajada o`tkazish, ya’ni mushaklarning qizishini va ularning elastikligini oshirishni ta’minlash, sportchilarning mashq bajarish texnikasini va umumiy mashq bajarish texnikasini va umumiy jismoniy tayyorgarligini takomillashtirish, mashg’ulot o`tkaziladigan joyga nisbatan quyiladigan gigienik talablarni bajarish zarur. Sport o`yinlari bilan shug’ullanuvchi sportchilar, ayniqsa, ular yopiq xonalarda mashg’ulotlar o`tkazgan vaqtlarida bir-birlari bilan juda yaqin aloqada bo`ladilar va shuning uchun ham bu erda havo-suv orqali o`tadigan infektsiyalar tarqalish havfi boshqa joylarga qaraganda ko`proq bo`ladi; buning profilak-tikasi umumiy gigienik talablarni bajarishdan hamda epidemiyaga qarshi tadbirlar o`tkazishdan iboratdir. YUqumli kasallik manbai bo`lgan kasalni boshqalardan ajratib alohida yotqizish, xonani yaxshilab ventilyatsiya qilish va supurib-sidirish, sportchilarni chiniqtirish, ayniqsa muhim ahamiyatga egadir.
Kundalik ovqat tarkibida 63-68 kkal/kg, miqdorida bo`lishi kerak. Kundalik ovqat ratsioni sport gigienasi va ovqatlanishning umumiy qoidalarga muvofiq
ravishda tuzib chiqiladi. Musobaqalarning jadvali o`zgarib turadigan sharoitlarda ham iloji boricha ovqatlanish rejimiga rioya qilish lozim. CHunki organizmning yangi sharoitga moslashishi va yangicha ovqatlanish rejimiga o`tish uchun nisbatan uzoq muddat talab qilinadi.
Turli jarohatlarning oldini olish uchun futbolchilar va xokkeychilar kiyimiga qo`shimcha yana maxsus himoya moslamalari (shchit qalqoncha-lar, prokladkalar,kaskalar, darvozabonlar niqobi va boshqalar) ni kiyish ham nazarda tutiladi. Voleybol, basketbol, gandbolda tizza bo`g’imlarini jarohatlanishdan saqlaydigan mahsus moslamalar- nakolenniklar qo`llaniladi.
Sport zalidagi havoning harorati +15-16* bo`lishi kerak; nisbiy namligi esa- 30-60 % bo`lmog’i zarur; havo so`rish-havo chiqarish ventilyatsiyasi xonadagi havoni har soatda 2-3 martadan almashtirib turishi zarur; yoritish vertikal va gorizontal shaklda-200 lk. Ga teng bo`lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
