O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

Organlar sistemalarining funktsional holatini tekshirish metodlari

Organlar va organlar sistemalarini funktsional holatini tekshirishda ham, surab surishtirish metodlaridan boshlanib, so`ngra ob`ektiv tekshirish metodlariga o`tiladi, hamda paypaslab, tukullatib eshitib ko`rish kabi ob`ektiv tekshirish metodlari qo`llaniladi. Ushbu tekshirish metodlaridan keyin xar bir organlarning sistemasiga xos bo`lgan tekshirish metodlaridan foydalaniladi. Jumladan yurak, qon-tomir sistemasi, nafas olish organlari sistemasi, nerv va nerv-muskul sistemasi kabilar. Bu organlar sistemasi o`rtasida kasallik va fiziologik o`zgarishlarga eng sezgiri yurak qon-tomir sistemasi hisoblanadi.

Yurak qon-tomir sistemalarini funktsional holatini tekshirishda yurak urishi (tomir), arterial qon bosimini aniqlash, elektrokardiografiya, vektorkardiografiya (gipertrofiya, repolyarizatsiya, gic bog’lamlaridagi buzilishlarni 2 ta elektrokardiografiya qiladi (gorizontal va vertikal holatda), fonokardiografiya (yurakni xajmini aniqlashda ishlatiladi), telerentgenografiya (yurakni xajmini aniqlashda qo`llaniladi), sfigmografiya (arteriya devorini qisqarishishini grafik holatda yozib oladi)) va boshqalar ishlatiladi.

Nafas olish organlarining funktsional holatini tekshirishda kompleks tekshirish usullari qo`llanilib, bunda gazlar almashinuvi, va arterial qon

tomirlarda kislorod va korbanat angidridning miqdorini aniqlaniladi. Nafas olish organlarini funktsional holatini tekshirishda o`pkani tiriklik sig’imini o`lchash muxim ahamiyatga egadir. Bunda xavoni miqdorini aniqlash orqali organizmga qanchalik qon orqali kislorod tashilayotganini bilish mumkin. Sog’lom odamlarda JEL (o`pkaning tiriklik sig’imi) 1800 -7200 ml gacha bo`ladi. Sog’lom kishilarda minutlik nafas olish soni 14-18 marta bo`lib, bu sportchilarda 10-11 ni tashqil etadi. Nafas olishni nafas chiqarishga nisbati 1:1,1 qanchalik uzoq nafas olish va nafas chiqarish bo`lsa, shunchalik gaz almashinuvi yaxshi tartibda bo`ladi. Nafas olish 0,3-4,7 sekund nafas chikarish l-2,6 sekund bo`ladi.

Nafas olish organlarini funktsional holatini tekshirishda bronx o`tkazuvchanligi ham katta ahamiyatga egadir. U erkaklarda 5-8 l/sekund, ayollarda esa 4-6 l/sekunddan iborat. Nafas olishning minutlik xajmini o`lchash orqali ham nafas olish organlarining funktsional holatini aniqlanadi. Bu bir minut davomida o`pkada almashgan xavo miqdoridan iborat. Bu o`rtacha 5 l (3-8,4l) dan iborat bo`ladi. Nafas olish organlarini funktsional holatini tekshirishda rentgenografiya, flyurografiya kabi tekshirish usullari va bioximik tekshirish usullaridan ham keng foydalaniladi.

Nerv muskul sistemasining funktsional holatini aniqlashda elektromiografiya-skelet muskullarining biopotentsiallarini aniqlash. elektromiografiya-bosh miyani biotoklarini o`rganuvchi metod. Bunda bosh miyani turli qismini elektr aktivligini xarakatini kuzatish elektrodlar yordamida amalga oshiriladi. elektromiografiya sportchilarni tekshirish metodlarining chuqur tekshirish usuliga kiradi. Bundan sportchilar bosh miya jarohati olganda keng foydalaniladi.