O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘im vazirligi jizzax politexnika instituti

2.SaS   texnologiyasi 
SaaS      (dasturiy      ta'minot      dasturiy      ta'minot)      -      biznes      dasturlarini   
Internet   xizmati   sifatida   ishlatish   uchun   namuna. 
SaaS      ilovalari      SaaS      provayderining      serverida      ishlaydi      va   
foydalanuvchilar      Internet      brauzeridan      foydalanishlari      mumkin.   
Foydalanuvchining   SaaS   dasturini   xarid   qilmaydi,   lekin   uni   ijaraga   oladi   -   
uni      ishlatish      uchun      oyiga      ma'lum      miqdorni      to'laydi.      Shunday      qilib,   
SaaSning   asosiy   afzalliklaridan   biri   hisoblangan   iqtisodiy   ta'sirga   erishildi. 
SaaS-provayder      dasturning      sog'lig'iga      g'amxo'rlik      qiladi,   
foydalanuvchilarga   texnik   yordam   beradi,   yangilanishlarni   mustaqil   ravishda   

---

64 
 
o'rnatadi.   Shunday   qilib,   foydalanuvchi   muammoning   texnik   tomoni   haqida   
kamroq   o'ylaydi   va   ularning   biznes   maqsadlariga   e'tibor   beradi. 
An'anaviy   dasturiy   ta'minot   orqali   SaaSning   asosiy   afzalliklari: 
·   Mulkning   kam   xarajati. 
·   Qisqacha   amalga   oshirish   vaqti. 
·   Past   kirish   chegarasi   (siz   tez   va   sinovdan   o'tishingiz   mumkin). 
·      Tizimni      saqlash      va      yangilash      vazifasi      butunlay      SaaS   
provayderining   yelkasiga   tushadi. 
·      To'liq      foydalanuvchi      harakati,      faqatgina      "Internet-qamrov"     orqali   
cheklanadi. 
·      Jug`rofiy      yo`nalishdagi      kompaniyalar      va      uzoqdan      ishlaydigan   
xodimlarni   qo`llab-quvvatlash 
·   Foydalanuvchi   kompyuterining   kam   quvvat   talablari. 
·   O'zaro   faoliyat   platforma. 
SaaS      kompaniyasining      kamchiliklari      tijorat      ma'lumotlarini      uchinchi   
tomon      provayderiga      o'tkazishning      xavfsizligi,      past      chastotali      va   
ishonchsizligi      Internet      Chernyak      L      uchun      uzilishlar      sababli      bo'lib   
hisoblanadi.      Integratsiya      bulutning      asosi      hisoblanadi.      //      Ochiq      tizimlar.   
DBMS   16   sentyabr,   2011   yil 
SaaSga      nisbatan      muqobil      texnologiyalar      mavjud.      Ular      an'anaviy   
dasturlardan   SaaSga   oraliq   o'tishlar   bo'lib,   tez   orada   yo'q   bo'lib   ketishi   
mumkin. 
·   S   +   S   -   bu   SaaSdan   farqli,   Microsoft   tomonidan   targ'ib   qilingan   
muqobil      brend,      chunki      mijozning      kompyuterida      brauzer      emas,      balki   
dasturiy   ta'minot   mijozi. 
·   Ijaraga   berish   (hosting)   dasturlari.   Ushbu   parametr   SaaS-dan   faqat   
server      tomonidagi      arxitekturada      farq      qiladi      va      foydalanuvchi      uchun   
sezilmaydi.      Shuning      uchun,      arizachilarning      ko'pchiligi      SaaS-xizmatlariga   
murojaat   qiladilar.   Farq   shundaki,   klassik   SaaS   xizmatlarining   multitenant   
arxitekturasi   mavjud,   ya'ni.   Bitta   dastur   ko'p   mijozlarga   xizmat   ko'rsatadi   
va   dastur   hosting   har   bir   mijoz   uchun   alohida   nusxasini   o'rnatishni   o'z   
ichiga   oladi.   Ikkinchi   variant   esa   qo'shimcha   sozlash   variantlarini   taqdim   
etadi,      biroq      ayni      paytda      boshqarish      va      yangilashni      yanada   
murakkablashtiradi,   shuning   uchun   ko'proq   xarajatlar. 
3.   Bulutli   texnologiyalarni   qo'llash   amaliyoti 
2011-yilda      WINDOWS      AZURE      savdo      tizimi      deb      e'lon      qilindi.   
An'anaviy      OS      kabi      WINDOWS      AZURE      dasturlarni     ishga      tushirish      va   
ma'lumotlarni   saqlash   imkonini   beradi,   lekin   bu   foydalanuvchi   kompyuterida   
emas,   balki   hisoblash   bulutlarida   bo'ladi. 
WINDOWS      AZURE      operatsion      tizimi      quyidagi      elementlarni      o'z   
ichiga      olgan      dasturiy      ta'minot      ishlab      chiqish      uchun      Windows      Azure   
Platformasining   bir   qismi   hisoblanadi: 

---

65 
 
·      WINDOWS      AZURE      dasturni      ishga      tushirish      va      Microsoft   
ma'lumot      markazlarida      ma'lumotlarni      saqlash      uchun      Windows      muhitini   
taqdim   etadi 
·   SQL   Azure   SQL   Serverga   asoslangan   relsli   ma'lumotlar   bazalari   
bilan      ishlashni      ta'minlaydi.      Ma'lumot      bulutda      va      korxonada      saqlanishi   
mumkin,   biroq   WINDOWS   AZURE   ilovalari   bilan   ishlash   mumkin 
·      Windows      Azure      platformasi      AppFabric,      bulutli      va      an'anaviy   
muhitda   ishlaydigan   ilovalarni   xavfsiz   tarzda   uzatishni   ta'minlaydi. 
Ismlarning   o'xshashligiga   qaramay,   mato   va   AppFabric   tushunchalari   
bir      xil      emas.      Birinchisi,      bulut      operatsion      tizimida      jismoniy      mashina   
integratsiyasi,      ikkinchisi      esa      turli      muhitlarda      ishlaydigan      ilovalar      bilan   
bog'lanish   bilan   bog'liq. 
To'g'ridan-to'g'ri      operatsion      tizim      WINDOWS      AZURE      shuningdek,   
bir-biri   bilan   o'zaro   bog'liq   bo'lgan   qismlardan   iborat:   Compute   Service,   
Storage   Service   va   mato. 
Compute   Service   hisoblash   uchun   javob   beradi.   Bulutli   platformaning   
asosiy      maqsadi      bir      vaqtning      o'zida      juda      ko'p      sonli      foydalanuvchiga   
ishlaydigan      dasturni      qo'llab-quvvatlashdir.      WINDOWS      AZURE      turli      xil   
jismoniy      serverlarda      bir      xil      kodning      bir      nechta      nusxasini      qo'llab-
quvvatlaydi.      O'z      navbatida,      dastur      bir      nechta      versiyalarda      bir      vaqtning   
o'zida   bir   necha   virtual   mashinalarda   ishlashi   mumkin,   ularning   har   biri   
bulutlar   uchun   ishlatilgan   Hyper-V   asosida   hipervisor   bilan   ta'minlangan. 
Bulutli   dasturning   ikki   xil   ish   versiyasi   mavjud:   veb   o'rni   (veb-o'rni)   
va      ishchi      roli      (Ishchi      o'rni).      Birinchi      HTTP      yoki      HTTPS      so'rovlarini   
bajarishi      mumkin      va      Internet      Information      Services      (IIS)      server      virtual   
mashinasida      (VM)      ishlayapti.      Dasturchi      ASP.NET      yoki      Windows   
Communication      Foundation      (WCF)      dan      foydalanib,      veb-o'rni      versiyasini   
yaratishga      qodir,      shuningdek      IIS      bilan      ishlaydigan      har      qanday      boshqa   
.NET   texnologiyasidan   foydalanadi.   Dastur   Makarov   S.V   dasturlash   tilida   
yaratilishi   mumkin.   Cloud   Computing   uchun   //   Creative   Economics   .-   M   
:,   №   8,   2010. 
Buning      aksincha,      ishchi      roli      IIS      ishga      tushirilishini      bildirmaydi.   
Fonda      vazifalarni      bajaradi.      Misol      uchun,      foydalanuvchidan      so'rov      olish   
uchun      veb      roli      qo'llanilishi      mumkin.      Ammo      uni      qayta      ishlash      ishchi   
rolining   versiyasidan   foydalanib   keyin   boshlanadi. 
Saqlash   xizmati   ma'lumotlarni   saqlashni   ta'minlaydi.   OS   WINDOWS   
AZURE   ma'lumotlar   bilan   ishlashning   uchta   usulini   qo'llaydi.   Ularning   eng   
oddiylari   -   simple   ierarxiyali   ikkilik   ma'lumotni   o'z   ichiga   olgan   BLOB.   
Ushbu   turdagi   axborotni   tashkil   qilish   tasvir,   audio   va   videolarni   saqlash   
uchun   mo'ljallangan.   katta   hajmlardan   foydalanish   uchun.   Bir   xil   turdagi   
ma'lumotlarni   tuzish   zarur   bo'lganda,   ular   har   bir    ma'lumot   uchun   bir   
qator   raqami   va   ustunli   raqam   mavjud   bo'lgan   jadvalga   murojaat   qilishadi.   
Saqlash      xizmatidagi      jadval      relatsion      emas.      Oddiy      tashkilot      ADO.NET   
usullari   orqali   ma'lumotlarga   kirishga   imkon   beradi.   Ushbu   shaklda   bulut   

---

66 
 
operatsion      tizimi      ma'lumotlarni      saqlashni      bir      nechta      jismoniy   
kompyuterlarga      tarqatadi,      bu      esa      relatsion      ma'lumotlar      bazasidan   
foydalanishdan   ko'ra   samaralidir. 
O'rganilayotgan      usullar      ma'lumotlarni      saqlash      va      ularga      kirishni   
ta'minlaydi,      va      ularning      muloqotlari      uchun      "navbat"      deb      nomlangan   
uchinchi      usul      talab      qilinadi.      Ma'lumotlarni      tartibga      solish      tamoyiliga   
quyidagilar     kiradi:     "Dastlab,     oldin     chiqdi."      Ushbu     usul     bir-birlari     bilan   
xabar   almashish   uchun   ilovaning   turli   versiyalariga   yordam   beradi.   Bulutli   
muhitda   sinxronlashtirish   mumkin   bo'lganligi   sababli,   bu   veb-roli   va   ishchi   
roli      bir-biri      bilan      bog'liq.      Bir      foydalanuvchiga,      veb-interfeysi      orqali   
sezilarli   hisoblash   quvvatini   talab   qiladigan   vazifani   taklif   qilinsin.   Veb   
roli   olingan   so'rovni   navbatga   yozadi.   Ishchi   o'rni,   bu   navbatga   kirish,   
so'rovni      qabul      qiladi      va      ijro      etadi.      Amalga      oshirish      natijalari      (javob)   
navbatdagi   qoidada,   navbatda   yuboriladi.   Ma'lumotni   tashkil   qilish   usulidan   
qat'iy      nazar,      WINDOWS-da      AZURE      Storage-da      ma'lumotlar      uch      marta   
takrorlanmoqda,   bu   tizimning   barqarorligini   ta'minlaydi:   nusxalardan   bittasida   
ma'lumot      yo'qotilishi     halokatli     emas.      Bundan     tashqari,     boshqa     Microsoft   
ma'lumot      markazida      saqlanadigan      arxiv      nusxalari      mavjud.      Bu      shuni   
anglatadiki,      agar      barcha      ma'lumotlar      markazi      yo'qolsa      ham,      ma'lumot   
boshqa   markaz   arxividan   olinadi   va   qayta   tiklanadi. 
OS   -   Matnning   eng   yangi   komponenti   WINDOWS   AZURE   dasturini   
va   ma'lumotlaringizni   saqlaydigan   bir   qator   kompyuterlarni   tashkil   qilish   
imkonini   beradi.   Bunday   "kompyuter   mato"   ni   boshqarish   mato   nazorat   
qiluvchi   dasturiy   ta'minot   orqali   amalga   oshiriladi.   Mato   barcha   ishlaydigan   
ilovalarni      nazorat      qiladi,      turli      VMlarda      OS      bilan      o'zaro      ta'sirlarni   
boshqaradi   va   ilovani   ishlatish   uchun   jismoniy   serverni   tanlaydi,   shu   bilan   
birga   uskunalardan   foydalanishni   optimallashtirish.   Ilovalar   dasturga   kerak   
bo'lgan   har   bir   narsaning   XML   tavsifini   o'z   ichiga   olgan   konfiguratsiya   
fayllari   yordamida   boshqariladi,   masalan,   veb-roliklar   va   ish   rollari   mavjud   
virtual      mashinalarning      zarur      miqdori.      Mato      tekshirgichi      bu      virtual   
mashinalarni      yaratadi      va      kerak      bo'lganda      muvaffaqiyatsiz      bajarish      yoki   
boshqa   jismoniy   serverda   ishlatish   uchun   har   birining   holatini   tekshiradi. 
WINDOWS      AZURE      komponentlari      turli      xil      ilovalarni      yaratishga   
imkon      beradi.      Ya'ni,      ölçeklenebilir      bir      Internet      ilovasi      yaratish      uchun,   
programcı,      kerakli      veb-o'rni      sonini      foydalanib,      jadvaldagi      ma'lumotlarni   
saqlash   kerak.   Parallel   hisoblash   ilovasi   veb-o'rni,   so'rovlarni   saqlash   uchun   
navbat,   kerakli   ishchi   rollari   va   ma'lumotlarni   saqlash   uchun   jadval   (yoki   
BLOB)   talab   qiladi.   O'z   navbatida,   SQL   Azure   va   AppFabric   WINDOWS   
AZURE   echimlarini   dasturiy   ta'minot   va   ma'lumotlar   bazalari   bilan   ishlash   
imkonini      beradi.      mahalliy      tarmoq      yoki      boshqa      provayderlarning      bulutli   
tizimlari   bilan   Makarov   S.V.   Yuklash   effekti   //   Creative   Economics.   -   M   
:,   №   9,2010. 
WINDOWS   AZURE   asosida   yaratilgan   dasturlar   bir   vaqtning   o'zida   
jismoniy      shaxslarga,      korporativ      foydalanuvchilarga      yoki      har      ikkalasiga   

---

67 
 
xizmat      sifatida      taqdim      etiladi.      Ba'zi      Microsoft      bulutli      xizmatlar   
narxlarining   ayrim   misollar: 
·   Hisoblash   kuchi   -   soatiga   0,12   dollar 
·   Har   oyda   ma'lumotlarni   saqlash   -   $   0.15   /   GB 
·   Ma'lumotlarni   uzatish   -   $   0.01   /   10   Kb 
·   Ma'lumotlarni   yuklab   oling   -   $   0.15   /   GB 
Bilan   birga   wINDOWS   yordamida   AZURE   mustaqil   dasturiy   ta'minot   
ishlab   chiquvchisi   dasturiy   ta'minot   printsiplarini   xizmat   sifatida   qo'llash   
orqali   biznes   foydalanuvchilariga   ilovalarni   yaratishi   mumkin. 
Masalan,      Amerika      kompaniyasi      Alinean,      Inc.      tomonidan      ishlab   
chiqilgan      yechim      bo'lishi      mumkin.      Uning      faoliyat      yo'nalishi      savdolarni   
tahlil   qilish   va   marketing   sohasida   talab   qilinadigan   analitik   vositalarni   
taqdim      etish      hisoblanadi.      Alinean      tizimlari      kelajakda      o'zingizning   
biznesingizning      ehtiyojlarini      va      imkoniyatlarini      baholashga      imkon      beradi,   
potentsialni      ishlab      chiqish      uchun      echim      taklif      qiladi      va      investitsiyani   
qachon      to'lashini      hisoblash.      Alinan      foydalanuvchilar      -      dunyoning      turli   
burchaklarida   joylashgan   korporativ   mijozlar.   Ularning   orasida   IBM,   HP,   
Microsoft,      Intel,      AT      &      T,      VMware,      Oracle,      Siemens,      Symantec      va   
boshqalar   bor.   Orlando   (Florida,   AQSh)   da   joylashgan   Alinean   ma'lumot   
markazida   so'rov   bo'yicha   20   ta   server,   Haftada   bir   kun.   Tadbirkorlik   
hajmi      oshdi      va      imkoniyati      etarli      emas      edi,      va      ichki      ma'lumotlar   
markazining   mazmuni   tobora   qimmatlashib   bordi. 
Shuning      uchun,      oldindan      ishlab      chiqilgan      dasturni      WINDOWS   
AZURE   ning   tomiga   o'tkazish   to'g'risida   qaror   qabul   qilindi.   Natijada   28   
yoshga   to'ldi   virtual   serverlar   Azure   va   20   SQL   Azure   (10   gigabaytli)   
bilan   ishlaydi.   Xizmatdan   so'ng   haq   to'lash   hisobiga   Alinean   texnik   xizmat   
narxini   60%   ga   kamaytirishga   muvaffaq   bo'ldi.   Oldingi,   an'anaviy   modelga   
nisbatan.      Bundan     tashqari,      rahbariyat      taxminan      160%      ni     tashkil     qiladi.   
WINDOWS      AZURE-da,      daromadlarning      o'rtacha      o'sishini      investitsiyalar   
hajmiga   (ROI   -   Investitsiyalar   daromadi)   nisbati   avvalgi   konfiguratsiyaga   
nisbatan   (100%)   nisbatan. 
WINDOWS      AZURE-ning      o'lchamliligi      tufayli      juda      ko'p   
foydalanuvchilarning   yozuvlarini   saqlashga   imkon   beradi.   Bulutli   echimlarni   
yaratib,      rivojlanish      kompaniyasi      nafaqat      korporatsiyalarga,      balki      jismoniy   
shaxslarga      ham      tayanishi      mumkin.      Ushbu      dastur      Yangi      Zelandiyadagi   
TicketDirect   International   kompaniyasi   tomonidan   amalga   oshirilgan   bo'lib,   
u   onlayn   rejimda   ishlaydi,   Yangi   Zelandiyada   madaniy   va   sport   tadbirlari   
uchun      barcha      chipta      savdosining      45      foizi      amalga      oshiriladi.      Microsoft   
SQL   Server   7   va   SQL   Server   2000   asosidagi   avvalgi,   an'anaviy   biletlash   
tizimi      Visual      Basic      6      da      yozilgan      edi.      Dastur      osongina      bir      soat   
davomida   bir   necha   yuz   sotuvga   chiqdi.   Biroq,   savdo   kunlarida,   ommaviy   
tadbirga      tashrif      buyurish      uchun      chegirmalar      e'lon      qilinganida,      minglab   
odamlar   bir   vaqtning   o'zida   "o'tib   ketishga"   harakat   qilishdi.   Ajablanarli   

---

68 
 
narsa      emaski,      kompyuter      mashinasi      chipta      sotuvchisi      bunday   
foydalanuvchilarning   oqimiga   dosh   bermadi. 
WINDOWS      AZURE,      TicketDirect-ga,      haqiqatan      ham      pul      to'lash   
qobiliyatiga   ega   xizmat   sifatida   kengaytirilgan   infratuzilma   bilan   ta'minladi.   
Natijada,      savdo      paytida,      ilova      qo'shimcha      imkoniyatlardan      foydalanishni   
boshlaydi.   Endi   TicketDirect   nafaqat   faoliyatning   vaqtinchalik   portlashlarini   
qoplash      uchun      uskunalarni      sotib      olishni      talab      etmaydi.      Deyarli      hech   
qanday   cheklovlar   mavjud   emas.   Bulutlarda   kompaniya   bir   necha   mashhur   
tadbirlarga      xizmat      qiladi,      shu      bilan      bir      vaqtda      sotuvlar      boshlanadi.   
WINDOWS      AZURE      biznes      uchun      zarur      bo'lgan      qancha      imkoniyatni   
ta'minlaydi. 
WINDOWS   AZURE   muhitida   foydalanuvchilarning   korxona   xodimlari   
bo'lgan   ichki   ilovalar   yaratilishi   mumkin.   Bunday   holda,   ölçeklenebilirlik,   
ehtimol,   juda   muhim   emas.   Biroq,   kompaniya   faoliyatida   portlashlar   ham   
sodir      bo'ladi      -      keyinchalik      korxonaning      devorlari      ichida      bulutlarda   
hisoblashning      afzalliklarini      yuqori      baholash      qiyin.      Misol      tariqasida,   
WINDOWS   AZURE   ning   dasturini   topgandek,   Microsoft-ning   o'zi,   yoki   
aksincha      uning      axborot      texnologiyalari      bo'limi      bo'lsin.      Har      yili   
o'tkaziladigan   xayriya   aksiyasi   doirasida   IT-bo'limi   "Yunayted   Way"   xayriya   
tashkiloti   foydasiga   online   auksion   o'tkazmoqda.   Ilgari   jihozlar   va   dasturiy   
ta'minot      bu      yil      davomida      bir      yilda      bir      marotaba      faqat      bir      marta   
o'tkazilsa,   unga   yil   davomida   yordam   berildi.   Bundan   tashqari,   kim   oshdi   
savdosining      oxirida      texnik      xodimlarning      duch      keladigan      boshqa   
muammolari   ham   bor   edi.   Har   safar   bu   safar   faollik   kuchayib   borar   edi   
va   tizim   haddan   tashqari   yuklangan   edi. 
IT   bo'limi   bulutli   hisoblash   tizimiga   o'tishga   qaror   qildi.   WINDOWS   
AZURE   va   Microsoft   SQL   Azure   ma'lumotlarni   saqlash   uchun   ishlatilgan.   
Endi    kim     oshdi     savdosining    oxirgi    kunlarida     IT-guruhi     tizimni     ko'proq   
so'rovlar   oqimiga   xizmat   qilish   uchun   ko'proq   resurslardan   foydalanishga   
programlamoqda.      Auktsion      tugagach,      undagi      imkoniyatlar      pastga      tushib   
ketadi.   Bulutli   model   zarur   bo'lgan   ko'p   foydalanuvchilarga   xizmat   qilishga   
tayyor.   Microsoft   kompaniyasining   katta   shirkati   ichida   tizim   hozirda   sizga   
xayr-ehson   qilish   uchun   qo'shimcha   mablag'ni   yig'ish   imkonini   beradi. 
Ushbu   misollar,   talab   qilinadigan   binolarni   qurish   haqida   gapiradi.   
Ammo      WINDOWS      AZURE      muhitida      ishlash      uchun,      o'z      arizangizni   
dasturlash      shart      emas.      Keling,      har      birimiz      Microsoft      bulut      operatsion   
tizimini      sinovdan      o'tkaza      olamiz.      WINDOWS      AZURE      asosida,      ofis   
ilovalari   "Live"   Windows   Live   tizimi   doirasida   so'rov   bo'yicha   mavjud.   
Windows      Live      sizga      Word,      Excel     va      PowerPoint      formatida      hujjatlarni   
yaratish      imkonini      beradi      va      ularni      virtual      diskda,      bulutlarda      saqlaydi.   
Qizig'i   shundaki,   tizim   an'anaviy   Microsoft   dasturidan   foydalangan   holda   
kompyuterda   onlayn-hujjatni   ochishga   imkon   beradi.   Kelajakda   WINDOWS   
AZURE   uning   ishlab   chiquvchilarining   ma'lumotlar   markazlaridan   tashqariga   
chiqadi      va      boshqa      korporatsiyalarning      devorlariga      o'rnatiladi.      Microsoft   

---

69 
 
Dell,      HP      va      eBay      kabi      kompaniyalar      bilan     kelgusi      hamkorlik      haqida   
e'lon      qildi.      Ikkinchisi      WINDOWS      AZURE      asosidagi      bulutli      echimdan   
foydalanishni   rejalashtirmoqda,   shuning   uchun   abonentlar   iPad   orqali   odatiy   
eBay   aktsiyalariga   qatnashishlari   mumkin.