O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi marakazi

BITIRUV MALAKAVIY (DIPLOM) ISHINING TAVSIFI
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………..……………………_
I BOB. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqi buzilishlarining aosiy sabablari…………………………………………….…………………………….._

1. 
   Nutq buzilishlarining tasnifi…………………………………………_
   
2. 
   Nutq buzilishlarining biologik sabablari……………………………__
   
3. 
   Nutq buzilishlarining ijtimoiy sabablari……………………………__
   

II BOB Bolalar serebral falajida olib boriladigan logopedik ishlarning
o’ziga xos psixologik xarakteristikasi………………………………………...__
2.1 Korreksiyalash tabdirlarni o’tkazishda qo’llaniladigan prinsiplar………..__
2.2 Imkoniyati cheklangan bolalar bilan korreksion ishlarni tashkil
etishda oilaning roli……………………………………………………….….__
2.3 Bolalar miya falajlanishida olib boriladigan korreksion ishlar………......__
Xulosa…………………………………………………………………………__
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………..__


Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Nutq, faqatgina insonga xos noyob iste’dod bo’lib, u yoki bu til orqali ong jarayonlari bilan boglщ mulokotni ta’minlaydi. Nutq funksiyasining miyadagi uyushishi XIX asrning urtalaridan boshlab klinisistlarning, neyrofiziologlarning va psixologlarning har tomonlama urganadigan fani bo’lib koldi. Nutq mexanizmi to’g’risidagi birinchi ma’lumotlar P.Brok (1861), K.Vernike (1873) ning ishlarida paydo buldi. Nutq faoliyatini ta’minlovchi pustlok zonasining turli qismlarini bundan keyingi o’rganishlar (Brok markazining) bosh miya chap yarim sharining (ung tomon uchun) orka qismidagi peshonaning burma- burma bo’lib turgan joylarining motor funksiyalarini oldi olindi (lokalizasiya kilindi), sensor tarafi esa - (Vernike markazi) chakka chap qismining burma-burma bo’lib turgan joylarining oldi olinishi (lokalizasiya kilinishi) mumkin. A.R.Luriyaning neyropsixologiya asoslarida nutqni tashkil etish funksiyalari x,ar tomonlama yoritilgan (1971).
Eshitish, kurish, harakat qilish analizatorlarining ustki va markaziy bo’limlarini shikastlanishi nutq patologiyasining oqibati x,isoblanadi. Eshitish analizatorining ustki bo’limi jaroxdtlanganida ogzaki nutqning idroki zarar ko’radi, chunki eshitish fonematikasi buzilishi oqibatida sensor afaziyasi (yoki alaliya) paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Ko’rish analizatorining turli bo’limlarini shikastlanishi yozma nutq idrokining buzilishida kuzatiladi. Harakat qilish analizatoridagi motor zonasining buzilishi talaffuzdagi kamchiliklarga olib keladi, chunki harakatlanuvchi (til, lab, yumshok tanglay) artikulyasiya a’zolari va kimirlamaydigan (qattiq tanglay) hamda tovush yasovchi va nafas oluvchi (tovush pardalari, hiqildok, o’pka, bronx, traxeya, difragma ) a’zolari zarar ko’radi. Adabiyotlarda sanab o’tilgan nutqni harakatlantiruvchi analizatorning ustki bo’limi sifatida ko’rsatilgan.
Mavzuning asosiy vazifasi: Jamiyatimiz oldida turgan dolzarb vazifalardan biri buyuk Vatanimizning kelajagini yaratuvchi yosh avlodni xar tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir. Bu ishni amalga oshirishda, ya’ni soglom avlodni shakillantirish ishlarida ta’lim-tarbiya asosiy urinni yegallaydi.
O’zbekistan Respublikasining nogironlarga nisbatan olib boriladigan davlat siyosati “O’zbekiston Respublikasida nogironlarining ijtimoiy ximoyalanishi to’g’risidagi”gi konuni bilan belgilandi. Bu konun axolining mazkur guruxi boshqa fukarolar bilan teng asosda tula konli xayot kechirish, jamiyat fukorolik majburiyatlarini bajarishga yordam beradigan imkoniyat va shart-sharoitlar yaratish maqsadida xukuk va manfaatlarini ximoya qilish buyicha tadbirlar tizimini kuzda tutadi. Bu konun axoli sogligini ximoya qilish, nogironlikning oldini olish va nogironlarning jamiat xayotiga singib ketishi uchun shart- sharoitlar yaratishga safarbar kilingan ijtimoiy jamiatlar urtasidagi munosabatlarni yo’lga kuyadigan dastlabki jiddiy xukukiy xujjatlardan biri hisoblanadi.
Korreksiya pedagogikasining muxim omili bu bolaning saklanib kolgan asab-ruhiy funksiyalariga tayangan xolda individual yondoshishdir.
Korreksiya pedagogikasining muxim omillaridan yana biri bu “talabga javob berish” prinsipidir. Bu bemor bolaga kuyilayotgan talablar uning sogligiga, jismoniy va ruhiy xolatiga karab belgilanadi. Faqat shunday sharoitdagina bolada o’zining kuchiga ishonch hosil bo’ladi va bola mashgulotlariga nisbatan yaxshi munosabatda bo’ladi. Davolashning boshlangich bosqichlarida pedagogik talablar bolaning psixofizik sharoitidan ancha orkada bo’lishi mumkin.
Korreksiya pedagogikasining asosiy vazifalaridan biri bolani akliy, ongli tarbiyalashdir.
Korreksiya pedagogikasi umumiy va xususiy turlarga bulinadi. Xususiy davolash pedagogikasi bolaning kasallik turi va uning psixomotor rivojidagi kamchiliklariga karab belgilanadi.
Xozirgi kunda bemor bolalarni tarbiyalashda va ukitishda korreksiya pedagogikasining roli usib bormokda. Bu xozirgi vaqtda rivojlanishda kamchiliklari, somatik kasalliklari bor bolalar sonining ko’payishiga ham boglik. Maxsus tayyorgarlik bilan birga korreksiya pedagogikasi yordamisiz maktabda ukishni boshlay olmaydigan bolalar soni ko’payib bormokda. Ularni alohida yordamga muxtoj bolalar guruxiga ajratiladi. Ular orasida turli kasalliklari bor bolalar, ya’ni ruhiy rivojlanmay kolgan, nutqiy kamchiliklar, eshitish va harakat analizatorlarida tez mulokotga kirisha olmaydigan bolalar, asoratli somatik kasalliklar, tugma immunitet tankisligi, ya’ni akliy jihatdan soglom, lekin ichki organi kasallikka chalinuvchan bolalar shu jumladandir. Ularning ko’pchiligi yotib kolgan bolalar bo’lib, ularning ukishi uyda yoki kasalxonalarda olib boriladi.
Davolanishga muxtoj bulgan bolalarning katta qismini asab-ruhiy kasalliklari bor bolalar va rivojlanishida kamchiliklari bor bolalar tashkil qiladi. Bu bolalar ruhiy, nutqiy, eshitish va tayanch-harakat sistemasida kamchiliklari bor yoki mulokot kila olmaydigan, ruhiy va asab kasalliklari: shizofreniya, epilepsiya, miopatiya va boshqa kasalligi bor bolalardir. Maxsus guruxga kiradigan bolalar borki ularda bir necha kasalliklar bo’lishi mumkin. Masalan, akliy kamchiligi bilan kurish, eshitish, ruhiy kasalliklari, suyak-bugin kasalliklari va ichki organ kasalliklari va boshqalar.
Bu bolalarning maktabga va jamiyatga kunikishi uchun kasallikning turigina emas, balki kasallikni korreksiya qilish, davolash vaqtining boshlanishi muxim ahamiyatga ega.
Xozirgi vaqtda shu narsa aniqlandiki, erta boshlangan davolash tarbiyalari natijasida bolaning yaxshi rivojlanishi, sharoitga kunikishi ancha oson kechadi.
Bolaning erta yoshidagi davolash va korreksiyalash muolajalari xox oilasida bulsin, xox pedagog mashgulotlarida bulsin xozircha kam ishlab chikilgan. Ayniksa, surunkali somatik kasalliklar, asab-ruhiy buzilish kasalliklari, hamda mulokot buzilishlari ustida xali ko’p ishlash kerak.
Bolalarning rivojlanishidagi va ukishidagi o’ziga xos qiyinchiliklaridan tashqari bu guruxdagi xar bir boladi ruhiy asab rivojida umumiy qiyinchiliklar bor. Bu birinchi navbatda akliy mexnatning, xotiraning pastligi, irodaning yetishasligi, nutq sustligi, bilim zaxirasi chegaralanganligi va boshqalardir.
Bolalarning ba’zilari xayajoni kuchili va harakatlari tez bulsa ba’zilari buning teskarisi passiv harakat va ruhiy jihatdan atrfodagi xolatlarga e’tiborsiz bo’lishadi.
Bolalarning kasali markaziy asab sistemasining buzilishi kachon sodir bulganligiga karab ham bir-biridan farqlanadi.
Bolaning rivojlanishini davom ettirishda faqat rivojlanishning xarakteri yoki variantigina katta ahamiyatga ega bo’libgina kolmay balki davolash- korreksiya qilish muolajalari boshlanish vaqti ham muxim ahamiyat kasb etadi.
hozirgi vaqtda shu aniqlanganki, erta va doimiy sistemaga kuyilgan davolash pedagogik va korreksion tadbirlar bolaning ukishi va rivojlanishi ancha yukori darajada bo’lishini ta’minlashi mumkin. Bu bola xayotining birinchi yillarida miya faoliyati faol rivojlanishi bilan boglik.
Bundan tashqari bu vaqtda bola harakatni, nutq va xulkni yengilrok uzlashtiradi. Agarda davolash pedagogikasi va korreksiyalash ishlari olib borilmagan bulsa bolaning noto’g’ri rivojlanishini to’g’rilash juda murakkab.
Davolash pedagogikasining ta’siri ostida faqatgina rivojlanishdagi kamchiliklar yengilibgina kolmay, bunda asab sistemasi buzilishining oldini olish mumkin, bunga yana ruhiy jaroxatlar ta’sirida kelib chiqadigan nevrozlar kiradi.
Bola kancha yosh bulsa, shunchalik arzimas kuzgatuvchi xolatlar ruhiy jaroxatga olib kelishi mumkin. Bu xodisalar sodir bulmasligi uchun ota- onalar va pedagoglar yosh bola bilan to’g’ri munosabat urnatishni o’rganishlari lozim. Buning uchun korreksion pedagogkasining maxsus ona va bola, pedagog- korrektor va bola uchun dasturlar to’zilishi mumkin.
hozirgi kungacha ogir kamchiligi bor bolalar ukitib bulmaydigan nogironlar deb karalar edi va ota-onasiga bolani davlat tasarrufidagi tashkilotlarga joylashtirish tavsiya etilar edi. Xozirgi vaqtda vaziyat uzgardi.
Davolashni erta boshlash, ayniksa davolash-pedagogikasining faol ishtirokchisi bo’lib bolaning onasi xizmat kilsa davolash yaxshi natija beradi. Ona va bola urtasidagi xissiyot orqali rivojlantirish yordamida uning ruhiy, nutqiy va motorik rivojlanishiga alohida e’tibor berish lozim. Shuning uchun ona bola bilan davolash-pedagogika asoslarini o’rganishi va uni doimiy xissiyotli ta’siri orqali kullashi kerak.

1. 
   BOB Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqi buzilishlarining aosiy sabablari
   

1.1 Nutq buzilishlarining tasnifi
Nutq turli kurinish va turlardagi murakkab psixik faoliyatdan iborat.U ekspressiv va impressiv nutqqa ajratiladi.