O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

Bashoratlash usullari va ularning turlari.

Bashoratlashtirish masshtabiga ko’ra makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy bashoratlarga ajratiladi.
Tuzilish intervali bo’yicha o’erativ, qisqa muddatli va uzoq muddatli bo’lishi mumkin. Qisqa muddatli bashoratda faqat miqdoriy o’zgarishlar ehtiborga olinadi. Uzoq muddatli bashorat ham miqdoriy, ham sifat o’zgarishlarga asoslangan bo’lib, o’z o’rnida o’rta muddatli va uzoq muddatli bo’lishi mumkin.
Bashoratlash yo’nalishlariga ko’ra izlanishli va normativli bo’lishi mumkin. Izlanishli bashorat – agar hozirgi tendentsiyalar saqlanib qolsa iqtisodiy tizim qanday rivojlanadi, degan savolga javob beradi. Tizimga tahsir etuvchi omillar o’zgarmasa, u qanday holatga kelishi mumkin?
Normativli ‘rognoz – bu bo’lajak maqsadlarga erishish uchun tizimni rivojlanish yo’nalishlarini va muddatlarini aniqlaydi (belgilaydi). Maqsad qilingan holatga tizim erishish uchun, tahsir etuvchi omillarga qanday o’zgarishlar kiritish zarur? Boshqacha so’z bilan aytganda qanday qilib maqsadga erishish mumkin?

Эвристик
	Эксперт баҳолаш Мантиқий

32

3. 
   Ekonometrik tenglamalar tizimi yordamida bashoratlash uslubiyoti. Ekonometrik tenglamalar tizimi uch xilga bo’linadi:
   

1. 
   tizimga bir-biri bilan bog’lanmagan tenglamalar kiradi. Har biri alohida yechilib, umumiy iqtisodiy-matematik modelni bir qismi bo’lib koladi;
   

2. tizimga bir-biri bilan bog’langan statistik xususiyatga ega bo’lgan tenglamalar kiradi.

Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulotga bir nechta omillar, yahni ishchilar soni va asosiy fondlar o’z tahsir kuchini ko’rsatadilar. O’z navbatida, ishchilar soni aholi soni bilan va asosiy fondlar miqdori ka’ital qo’yilmalar bilan bog’langan.
Buning natijasida ekonometrik tenglamalar tizimi quyidagi ko’rinishda yozilishi mumkin: