O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

4. Mineral o'g'itlaming agrokimyoviy ahamiyati.

Qishloq xo‘jaligini kimyolashtirish. Kimyolashtirish, kompleks mexanizatsiyalash, elektrlashtirish, melioratsiya ishlari va tuprokning unumdorligini oshirish borasidagi boshka tadbirlar asosida ishlab chikarishni yanada intensivlashtirish kishlok xujaligini yuksaltirishdagi asosiy yunalish xisoblanadi.
Kishlok xujaligini intesivlash ishlab chikarish kuchlarining tarakkiyoti bilan ob’ektiv ravishda boglik bulgan iktisodiy jarayonlar katoriga kiradi.
Kishlok xujaligini izchil va xar tomonlama intesivlashda kimyolashtirish aloxida axamiyat kasb etadi. Kimyolashtirish ugitllar, usimliklarni muxofaza kilishning kimyoviy vositalari, gerbitsidlar, defoliantlar va desikantlardan foydalanishdan iborat.
Usimlik usish davrida ba’zi elementlarni xavodan bargi orkali, ba’zilarini tuprokdan oladi.
Fosfor, azot va kaliy usimlik uchun eng zarur ozik moddalardir. Usimlik bu elementlarni tuprokdan oladi, tuprokda bu moddalar mikdori yildan-yilga kamayib, tuprokning unumdorligi pasayib boradi, bu ekinning xosildorligiga salbiy ta’sir etadi. Tuprokning unumdorligini oshirish uchun erni ugitlash kerak.
Gung - organik ugitlardan eng foydaligi. Gungning xar tonNaCl da 5 kg azot, 2,5 kg fosfat angidrid va 6 kg kaliy oksid bor. Erni ozik moddalari bilan etarlicha ta’minlash uchun xar gektar erga 20 t dan 40 t gacha gung solish kerak. Organik ugitlar kishlok xujaligining kun sayin usib borayotgan talabini kondira olmaydi, chunki gung va boshka organik ugitlar tarkibidagi ozik moddalar mineral ugitlardagiga nisbatan bir necha barobar kam. Masalan, 1 t gungda 5 kg azot bulsa, 1 t ammiakli selitrada 350 kg azot buladi.
Lekin, mineral ugitlarni bilib, normasi bilan ishlatish kerak. Erni ugitlashning uzi xosildorlikni oshirishning yagona sharti bulib xisoblanmaydi. Buning uchun tuprokning sifatini yaxshilash, ekinni vaktida sugorish, usimliklarni tugri rivojlantirish, turli kasallik va zararkunandalarga karshi kurashish zarur.
Mineral ugitlardan foydalanilganda paxta va boshka texnika ekinlarining xosili tobora ortmokda. Masalan, 1930 yilda Urta Osiyo respublikalarida xar gektar erdan 7-8 s pexta olingan bulsa, xozirga vaktda xar gektar erdan urta xisobda 29,2 s xosil olinmokda. Erga solingan xar 1 kg fosfor kushimcha 6-7 kg paxta, 50-60 kg kartoshka, xar 1 kg azot esa kushimcha ravishda 15-20 kg paxta va 150 kg kartoshka olish imkonini bermokda.
1.3-jadval
Mineral ugitlarning xosilga ta’siri

Ekinlar	1t maxsulot olish uchun sarf langan ugit mikdori (kg)			1 ga dan 1 t kushimcha maxsulot olish uchun kerak buladigan ugit mikdori (kg)
	N	P2O5	K2O		N	P2O5	K2O
Paxta......................... Donli usimliklar ... Juxori (don uchun) ... Juxori (silos uchun) Kand lavlagi ........... Kartoshka .................	50 30 25 3,4 5,2 5,0	15 11,5 9 1,2 1,8 1,5	50 20 20 3,2 7,5 7,0		77,0 46,0 38,4 5,3 8,0 7,7	37,0 28,9 22,4 3,0 4,5 3,7	0-50 33,4 33,4 5,3 12,5 11,7

*Tuprokdagi kaliy zaxirasiga karab solinadi.

Mineral ugit ekinning xosilini oshirish bilan birga maxsulot sifatini xam yaxshilaydi: donda oksil va kartoshkada kraxmal mikdorini kupaytiradi, paxta tolasining pishikligini oshiradi.