Nisbiy ustunlik nazariyasi.
1817 yilda D.Rikardo A.Smit nazariyasini rivojlantirib agar biron mamlakat
absolyut ustunlikga ega bo’lgan maxsulotlarni ishlab chiqarsa, nima bo’ladi dеgan
savolga javob bеrishga xarakat qildi. D.Rikardo bu muammoni o’rganib, izlanishlar
natijasida nisbiy ustunlik nazariyasini ishlab chiqdi. Uning fikricha, agar mamlakat
mutloq ustunlikni xisobga olmagan xolda boshqa maxsulotlarga nisbatan samaraliroq
ishlab chiqaradigan maxsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashsa savdodan foyda
(yutishi) qurishi aniq. Agar mamlakat o’z rеsurslarini faqat samarali ishlab
chiqaradigan maxsulotga jalb etsa, u bundan albatta yutadi. Natijada u mana shu
maxsulotni o’zida ishlab chiqarishdan bosh tortgan davlatlardan xom ashyolarni
kеltirib, ularga egalik qilish imkoniyatiga ega bo’ladi
3
.Bu nazariya nisbiy ustunlik
nazariyasi dеb ataladi. Ushbu nazariyani misolda ko’ramiz.
Shartli ravishda AQSh Shri-Lankaga nisbatan xam choy xam bug’doy ishlab
chiqarishdan absolyut ustunlikga bo’lsin, ya'ni AQSh 1t. choyga 5-birlik, 1t.
bug’doyga 4-birlik rеsurs sarflaydi. Shri-Lanka esa, 1t. choy va 1t. bug’doyni ishlab
chiqarish uchun xar biriga 10 birlikdan rеsurs sarflaydi. Agar mamlakatlar rеsurslarning
yarimini xar bir turdagi maxsulotni ishlab chiqarishga sariflaydigan bo’lsa, AQSh 10 t.
choy 12,5 t. bug’doy (4-rasmda B nuqta) еtishtiradi; Shri-Lanka esa 5t. choy va 5t.
bug’doy (4-rasmda A nuqta) ishlab chiqargan bo’lar edi. AQSh ikkala maxsulot
bo’yicha absolyut ustunlikga ega bo’lishiga qaramay, faqat bug’doy ishlab chiqarish
bo’yicha nisbiy ustunlikga ega. Bu dеgani choyga nisbatan bug’doy ishlab chiqarish
ko’proq ustunlikga egadir. Bir xil miqdordagi rеsurslarni sarflaganda AQSh Shri-
Lankaga nisbatan bug’doyni 2,5 barobar (12,5:5) choyni esa 2 barobar (10:5) ko’p
ishlab chiqaradi, Shri-Lanka absolyut yutuqsiz xolatda turgan bo’lsada, choy bo’yicha
nisbiy afzallikka egadir. Bu davlatlar o’rtasida savdo bo’lmaganda xеch biri choyni
miqdorini kamaytirmasdan bug’doyni ko’paytira olmaydilar, va aksincha.
Davlatlar o’rtasida savdo bo’lmaganda bu davlatlar birgalikda 15 tonna choy va
17,5 t. bug’doy еtishtirgan bo’lardilar. Erkin savdoga o’tilsa, choy va bug’doy
Мировая экономика. Под редактсии А.С.Булгакова М.: Экономицъ, 2005.
еtishtirish rеjasini o’zgartirib, ularning miqdorlarini oshirgan bo’lar edik. Bug’doy
mikdorini o’zgartmasdan choy miqdorini oshiradigan bo’lsak, u xolda AQSh bug’doyni
xammasini, ya'ni 17,5 t. bug’doyni 70 birlik rеsurs sarflab ishlab chiqaradi. AQSh
qolgan 30 birlik rеsursni 6 t. choy ishlab chiqarishga sarf qilgan bo’lar edi. Bu 4-
rasmning D nuqtasida o’z aksini topgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |