O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Ma’ruza №5. Fosfat xom ashyolari va ularga ishlov berish usullari


REJA:

1. 
   Fosfatli ma’danlar
   
2. 
   Fosfat kislotaning xususiyatlari
   

5.1. Fosfatli ma’danlar.

Fosfatlar kelib chikishiga karab magmatik va chukindi xolatda buladi. Magmatik jins magmatik suyuklanmaning sovushiga boglik bulmagan xolda yoki kaynok suvli eritmalardan ajralishda yoki bulmasa oxak bilan magmaning birikishi natijasida xosil buladi. SHuning uchun zolli appatit donsimon katta kristallik strukturani xosil kiladi va polidisperslik va mikroporistligi etishmovchiligi bilan xarakterlanadi.

CHukmali fosfatlar uchun mayda kristalli struktura yukori poludisperslik va yorikli xususiyatlari xarakterli. Amorf formaga yakin bulgan anik kristall formali koagulyasiyalaydigan gelga uxshagan xolda uchraydi. Kup xollarda shuni aytish mumkinki, Koratog fosforiti uchun 1-2 mkm ulchamdagi zarralarning yirik va yaxshi kristallanishi, eston va kingisepp fosforiti uchun 1 mkm dan sezilarli kichik bulgan zarrachalarni kristallanishi xarakterli va yukori yorikli xossani namoyon kiladi.
Konlarning paydo bulish formasiga karab chukindi fosfatlar platformasi va geosinklinal turlarga bulinadi. Ikkala tur rudalar plastik, jelvakli, donsimon va rakushkali fosfatlarni tashkil kiladi.
Fosfatlar tabiatda mos togli jinslarni shamol bilan sovushda xosil buladi. SHoxli va suyakdagi fosfor kelib chikishi jixatidan organik xisoblanishi ma’lum, ular murakkab geokimyoviy jarayonlar ta’sirida er sharini anik bir joyida tuplanib koladi.
Er kobigida fosfatlarning ogirlik kismi jixatidan : apatitlar 95%, ambligonitlar (Al(PO₄)F) va vivianit 3%, vavellit, varissit, piromorfit, triplit va boshka fosfatlar 0,5 % ni tashkil etadi.
MIN-5 da utkazilgan mikroskopik tadkikotlar natijalari shuni kursatdiki, Koratog fosforitidan olingan flotokonsentrat uzida shaffof bulmagan sillik kirrali mayda kristall modda parchalarini va turli optik zichlikni namoyon kiladi, ya’ni kulrangdan och sarik, tuk jigarranggacha kuzatilgan. 50 dan 356 mkm gacha zarrachali fraksiyalarga amorf struktura xarakterli emas.
Boshka fraksiyalarni tekshirish shuni kursatdiki, shaffof va chizikli zarralar kam bulib, romb formali zarralar uchraydi.

4.