O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

fn ")	У
		J	в	J

1. 
   guruh 2-guruh 3-guruh 4-guruh
   

Guruhlar bildirgan fikrlarni keyingi guruhlar takrorlamasligi uchun diqqat bilan
eshitib, bir xil ma'lumotlarni o'chirib boradilar. Muammoni bahsga aylantirish kerak
emas. Ularni o'qituvchini o'zi asoslab xulosa yasashi va baholashi kerak.

141

5-ILOVA

Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar

Oziq-ovqatlardagi mikroorganizmlarni nazorat qilishni o’rganish

4	4	4	> f
Antimikrob	Kimyoviy	Tabiiy antimikrob	Mavzu yuzasidan
vositalarining	antimikrob	vositalar taxlilini	qo'shimcha
ta’sir qilish	vositalar	tuzish	ma'lumotlar
omillari taxlilini	taxlilini tuzish		taxlilini tuzish
tuzish

O’qituvchi ko’rsatma beradi va yo’naltiradi

* V

* V

* V

* V

* V

> f

4	4	4	4
Antimikrob	Kimyoviy	Tabiiy antimikrob	Mavzu yuzasidan
vositalarining	antimikrob	vositalar taxlilini	qo'shimcha
ta’sir qilish	vositalar	taqdim etadilar	ma'lumotlar
omillari taxlilini	taxlilini taqdim		taxlilini taqdim
taqdim etadilar	etadilar		etadilar
ж	T	ж	ж
Berilgan javoblar muxokama va taxlil qilinadi

6-ILOVA

Uyga vazifa

1. 
   O’tilgan mavzuni o’zlashtirish
   
2. 
   Mavzuga doir tushunchalar yuzasidan aqliy hujum tehnikasini yaratish
   

142

Nazariy o'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi 19-Mavzu: Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlarga ta’siri O'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi modeli

Vaqt 80	Ta’lim oluvchilar soni
O'quv mashg'ulot shakli va turi	Nazariy: to'liq o'quv mashg'uloti.
O'quv mashg'ulot rejasi	Fizikaviy omillar Kimyoviy omillar Biologik omillar
O'quv mashg'ulotining maqsadi mikrobiologiya fan tizimi haqida umumiy tushuncha
O'qitishnatijasi	Ushbu mavzuni o'zlashtirish natijasida o'quvchilar laboratoriya asbob uskunalarda foydalanish, mahsulotlarning sifatini baholash kabi kasbiy kompetensiyalarga ega bo'ladilar.
Pedagogikvazifalar: Fizikaviy omillarni tushuntirish Kimyoviy omillar tasnifini berislh. Biologik omillarni ochib berish va boshq.	O'quv faoliyati natijalari: Fizikaviy omillar to'g'risida gapirib beradilar. Kimyoviy omillarni tasniflaydilar. Biologik omillarni tartibli ravishda izohlab beradilar.
O'qitish metodlari	Ma’ruza/ suhbat/ baxs/ fanga doir boshqalar.
O'qitish vositalari	Matnlar, yozuvlar taxtasi, slaytlar, proektor, kompyutr.
Qaytar aloqaning usul va vositalari	Ogzaki nazorat: savol-javob.
Oquv faoliyatini faoliyatini tashkil etish shakli	Guruh shaklida
O'qitish sharoiti	Auditoriya xonasida
Qaytar aloqaning usul va vositalari	savol-javob, test, bajarilgan o’quv topshiriqlarni baholash.

143

O'quv mashg'ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlar va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O'qituvchi	Ta’lim oluvchi
1- O'quv mashg'ulotiga kirish (5 daqiqa)	Tashkiliy qisim: 1. O'quvchilarning davomati va darsga tayyorgarligini aniqlash	Mashg'ulotga tayyorlanadilar
II Asosiy bosqich (65daqiqa)	Tayanch bilimlarni faollashtirish; 1 .Uyga berilgan vazifalarni nazorat qiladi va o’tilgan mavzu bo'yicha savollar beriladi. Maqsad va vazifani belgilanishi; Mashg'ulotning nomi, rejasa, maqsad va o'qitish natijalari bilan tanishtirish. Mustaqil ishlash bo'yicha adabiyotlar bilan tanishtiradi; O'quv mashg'ulotida o'quv ishlarini baholash mezoni va ko'rsadkichlari bilan tanishtiradi.(1 -ilova) Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: Tezkor-so'rov, savol-javob, aqliy xujum, o'ylang va juftlikda fikir almashing va boshqa texnikalar orqali bilimlarini faollashtiradi. Yangi o'quv materialini mustahkamlash: Nazariy mashg'ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o'qitish jarayonini tashkil etish bo'yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi: Slaydlarni Pover Point tartibida namoish va sharhlash bilan bo'yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi. (2-ilova) Yangi o'quv materialini mustahkamlash: Mustahkamlash uchun savollar beriladi.(3-ilova), Jarayon kechik guruxlarda etilishini ma’lum qilinadi. Kichik guruhlarga bo'linadi, kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi (4- ilova), har bir guruhga topshiriq beradi (5- ilova) va baholash me’zoni bilan tanishtiradi. Ishni bajarish yo'riqnomasini beradi: Guruhlarda ishlashni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi	Uy vazifasini taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzu nomini va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar.Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqlarni yozib oladilar. Kichik guruhlarga bo'linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Har bir guruh o'z topshiriq varaqlari bo'yicha faoliyatini boshlaydi.

144

	vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qaytar aloqa o'tkadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslaxatlar beradi. Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma’lum qiladi, guruhlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan ishitishlarini va savolar berishlarini, shu bilan birga o'zaro bir-birlarini baholashlarini eslatadi. Javoblarni to'ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi: Guruhlar ishini o'zaro baholashni o'tkazadi, mavzuning har bir qismi bo'yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayt etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamyatlari bilan bog'lab mavzuni yakunlaydi.	Har bir guruh sardorlari chiqib o'z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo'shimcha savollarga javob beradilar. Guruh ish natijalarini o'zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
III Yakuniybosqich (5 daqiqa)	Mashg'ulot yakuni: Faol ishtirok etgan o'quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg'lotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo'riqnoma beradi. (6-ilova)	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

145

1-ILOVA
Mikrobiologiya” fanidan o’quvchilarning bilimini baholash mezoni.

T/r	Mezonlar	Baho
1	Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay oladigan,ushbu fanni boshqa fanlar bilan bog’lay oladigan,mustaqil ish va vazifalarini to’liq bajaradigan va yangilik kiritishga intilgan,har jixatdan boshqa o’quvchilarga o’rnak bo’ladigan	5
2	O’quv ko’rgazmali qurollardan foydalana oladigan,olgan bilimlarini xalq xo’jaligidagi o’rnini to’g’ri tushungan,mustaqil fikrlay oladigan,olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan	4
3	Darslarda 95 % gacha qatnashgan,ma’ruza matnni yozgan,o’quv qurollari to’liq bo’lgan,adabiyotlardan foydalanishni bilgan	3
4	Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikmalarni 55% dank am o’zlashtirgan o’quvchilar	2

Izoh: O’quv dasturining mantiqan tugallangan bo’limi bo’yicha o’quvchi albatta baholanadi va natijasi o’tish balidan 3 ball past bo’lganda qayta nazorat belgilanadi.

2-ILOVA
Slaydlarni namoyishi va mavzu bo'yicha asosiy nazariy holatlari



Yorug‘lik nurlari. Mikroblar hayot faoliyatlanda doimiy quyosh radiatsiya nurlari ta’siriga uchraydi. Tik quyosh nuri fotosintczlovchi bakteriyalardan tashqari, mikroorganizmlarga ham bir necha soat ichida o‘ldiruvchan ta’sir ko‘rsatadi. Quyosh nuri tarkibidagi ultrabinafsha nurlan hujayra fermentlarini inaktivatsiyalaydi va DNKni jarohatlaydi.
Patogen mikroorganizmlar UBN (ultrabinafsha nuri)ga juda sezgir bo'ladi. Shuning uchun laboratoriyada kulturalami qorong'ida saqlash maqsadga muvofiqdir. Bum Burner o‘z tajribasida isbotlab bergan.

Fizikaviy omillar. Mikroorganizmlarga fizikaviy omillardan sovuq va issiq harorat, quritish, yorug‘lik energiyasi, ultratovush va bosim ta’sir ko'rsatadi.
Harorat. Har bir mikroorganizmlaming hayot faoliyati ma’lum harorat bilan chegaralangan. Asosan, uch harorat mavjud minimal harorat— mikrob hujayrasi bu haroratda boMinib ko‘paymaydi, opti-mal harorat — mikroorganizmlar o‘sib bo'linib ko‘payishi uchun qulay harorat hisoblanadi, maksimal harorat — mikrob hujayrasining rivojlanishi sekinlashadi yoki to'xtaydi Barcha mikroorganizmlar haroratga nisbatan psixrofillar, mezofillar va tcrmofillarga bo'linadi.

Ultratovush mikrob hujayrasini jarohatlaydi. Uning ta’sirida hujayra ichidagi sitoplazma faollashadi va hujayra ichidagi bosim ortib ketadi (10000 atm). Bu hujayra qobig'mmg butunligiga ta’sir ko‘rsatib, hujay-rani nobud qiladi. Ultratovush oziq-ovqatlami (sut, meva, sharbatlar), ichimlik suvlarini sterilizatsiya qilishda qoilaniladi.
Bosim. Mexanik bosimga bakteriyalar va sporalar chidamli bo‘ladi. Tabiatda okean va dcngizlaming 1000—10000 metr chuaurligida 100—900 atm bosim ostida yashayaigan mikroblar ham amqlangan. Ayrim turdagi bakteriyalar 3000— 5000 atm, sporalar 20000 atm bosimiga chidamli.

Quritish. Mikroorganizmlarning normal hayoti uchun suv zarur. Quritish ta’sirida sitoplazmatik membrananing butunligi buziladi, natijada mikrob hujayrasining oziqlanishi to'xtab, hujayra nobud bo‘ladi.
Quritish ta’sirida mikroblaming o‘lishi turlichadir. Masalan, patogen mcningokokk, gonokokk, leptospiralar, treponema va bosh-qalar quritish ta’sirida bir necha daqiqadan so‘ng nobud bo'ladi. Vabo vibrioni 2 kungacha, salmonellalar 70 kun, sil mikobak- tcriyasi 90 kungacha saqlanishi mumkin. Sil kasalligi bilan kasallan-gan bemoming qurigan balg‘amida sil qo‘zg‘atuvehisi qurigan oqsil qobig‘i bilan o'ralgan bo'ladi. Shuning uchun u 10 oygacha saqlanishi mumkin. Quritishga va boshqa omillarga sporalar juda chidamlidir. Kuydirgi batsillasining sporasi 10 yilgacha, mog'or zamburug'lari 20 yilgacha saqlanadi.

Kimyoviy omillar. Kimyoviy omillar mikroorganizmlarga turlicha ta’sir ko‘rsatadi. Ularning ta’siri kimyoviy modda tabiatiga, konscntratsiyasiga, mikrob- larga ta’sir ctish vaqtiga bog‘liqdir. Kimyoviy modda konscntratsiyasiga qarab, oziqlantiruvchi yoki o‘ldiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, 0,5—2 % glukoza critmasi mikroblaming o‘sishiga ta’sir ko‘rsatsa, 20—40 % glukoza eritmasi esa mikrob hujayrasining bo‘linib ko‘payishini sckinlashtiradi.

146

3. 
   ILOVA Nazorat savollari
   

1. 
   Mikroorganizmlar hayot faoliyatiga qanday fizikaviy omillar ta’sir ko‘rsatadi?
   
2. 
   Qanday dezinfeksiyalovchi moddalarni bilasiz va ular ta’sir etish mexanizmiga ko‘ra, qanday guruhlarga bo‘linadi?
   
3. 
   Mikroorganizmlar orasida qanday bogiiqliklar mavjud?
   

3. 
   ILOVA
   

Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1. 
   O'quvchilar ishni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo'lmog'i lozim.
   
2. 
   Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim.
   
3. 
   Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
   
4. 
   Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tayziqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur
   
5. 
   Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, oqituvchi ularga yo 'riqnoma berishi lozim.
   
6. 
   Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.
   

Guruhlarga bo’lib topshiriq beradi va bajarganliklariga qarab baholanadi.