O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

Daromad  samarasi

  –  iste’molchilar  sarflari  orqali  iste’mol 

xususiyatlari  bo‘yicha  bog‘liq  bo‘lmagan  tovarlar  narxlari 

o‘rtasidagi  bog‘liqlikni  aks  ettiradi.  Iste’molchi  daromadi 

cheklanganligi tufayli tovarlar narxi ortganda talab noegiluvchanligi 

sababli boshqa tovarlarga pul kam qoladi, ularga talab kamayadi va 

demak, 

narx 

pasayadi. 

Tovarlar 

narxi 

pasayganda 

talab 

noegiluvchan  tovarga  iste’molchilik  sarflari  kamayadi,  boshqa 

tovarlarni  sotib  olish  uchun  ko‘proq  pul  qoladi,  ularga  talab  ortadi 

va demak, narxlar o‘sadi. 

Yuqorida  qarab  chiqilgan  formulalardan  taklifning  egiluv-

chanlik  darajasini  aniqlash  uchun  ham  foydalanish  mumkin.  Faqat 

formuladagi «Talab miqdorining foizli o‘zgarishi» jumlasini «Taklif 

qilingan  mahsulot  miqdorining  foizli  o‘zgarishi»  jumlasiga 

almashtirish zarur.  

Taklif  egiluvchanligi  talabning  shunday  ko‘rsatkichidan  farq 

qilib,  har  doim  ijobiy  ahamiyat  kasb  etadi,  chunki  narx  va  taklif 

hajmi bir xil yo‘nalishda o‘zgaradi, ya’ni narx o‘sganda tovar taklifi 

ham  ortadi.  Agar  narxning  o‘zgarishi  taklifning  o‘zgarishiga  olib 

kelmasa  taklif  noegiluvchan  hisoblanadi.  Narxdagi  sezilarsiz 

o‘zgarish (pasayish yoki ortishi) taklif kamayishi yoki ko‘payishiga 

sabab bo‘lsa, taklif mutlaq egiluvchan hisoblanadi.  

Taklifning  egiluvchanligiga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  muhim  omil, 

mahsulotga narxning mavjud o‘zgarishini hisobga olish uchun zarur 

bo‘lgan  vaqt  oralig‘i  hisoblanadi.  Ishlab  chiqaruvchi  narxning 

mavjud  o‘zgarishiga  moslashish  uchun  qanchalik  uzoqroq  vaqtga 

ega  bo‘lsa,  ishlab  chiqarish  hajmi  shunchalik  katta  o‘zgaradi  va 

shunga  mos  ravishda  talabning  egiluvchanligi  ham  yuqori  bo‘ladi. 

Biz yuqorida vaqt omilining juda qisqa, qisqaroq va uzoq muddatli 

davrlaridagi taklifning o‘zgarishiga ta’sirini tahlil qilib bergan edik. 

---

176 

Bu  ta’sir  taklifning  egiluvchanligida  ham  o‘z  ahamiyatini  saqlab 

qoladi.  

Taklif egiluvchanligi tovarning saqlanish muddati va saqlashga 

qilinadigan xarajatlar darajasiga ham bog‘liq. Uzoq saqlanmaydigan 

tovarlarga taklifining egiluvchanligi nisbatan past bo‘ladi. 

Talab funksiyasi – talab hajmining uning miqdorini belgilovchi 

omillariga bog‘liqligidir. 

Talab funksiyasi quyidagicha aniqlanadi: 

QT I = P. . . PK; I; T; . . 

. 

Bu yerda, 

QT I – i chi tovarlarga talab hajmi; 

P. . . PK – barcha tovarlar narxi; 

I – pul daromadlari; 

T – iste’molchi didi va afzal ko‘rishi.