O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

Multiplikator samarasi mlrd so‘m 

Multiplikator samarasi =  

SMM (milliy daromad) 

Investitsiyalardagi o‘zgarish 

---

382 

(shartli ma’lumotlar) 

20.1-jadval 

 

Sikllar 

SMM 

(daromad) 

dagi o‘zga-

rish 

Iste’moldagi 

o‘zgarish 

(Io‘=3/4) 

Jamg‘arma-

dagi 

o‘zgarish 

(Jo‘1/4) 

 

1(2+3) 

2(1-3) 

3(1-2) 

Investitsiyalarining 

o‘zgarishi 

5,0 

37,5 

1,25 

2-sikl 

3,75 

2,81 

0,94 

3-sikl 

2,81 

2,11 

0,70 

4-sikl 

2,11 

1,58 

0,58 

5-sikl 

1,58 

1,19 

0,39 

qolgan sikllar 

4,75 

3,66 

1,19 

Jami: 

20,0 

15,0 

5,0 

 

Jadval  ma’lumotlari  investitsiyalarning  5  mlrd  so‘mga  o‘sishi, 

SMM hajmining 20 mlrd so‘mga ko‘payishiga olib kelishini ko‘rsa-

tadi. 

Io‘+Jo‘=1 bo‘lgani uchun Jo‘=1-Io‘ 

Shunga mos ravishda: 

Multiplikator

1

1

иу





1

1, 0 0, 75





1

0, 2

4

5

;





 

Investitsiyalar  o‘sishini  daromadlar  o‘sishi  bilan  bog‘laydigan 

ko‘rsatkich  akselorator  koeffitsiyenti  (

     

)  deyiladi.  Akselerator 

(lot.  Akselero-tezlashtiruvchi)  koeffitsiyenti  investitsiyalar  (Ln) 

joriy yildagi o‘sishining milliy daromadning o‘tgan yildagi o‘sishiga 

nisbati tarzida aniqlanadi, ya’ni 

  

Akoef = 

Ln (joriy yilda) 

MD (o‘tgan yilda) 

 

 

 

---

383 

3. Investitsion resurslar bozorida muvozanatlik va foiz stavkasi 

hosil bo‘lishi 

 

Investitsion  resurslar  bozo-

rida 

pul 

kapitaliga 

talab 

subyekti 

tadbirkorlar, 

taklif 

subyekti  esa  uy  xo‘jaliklari 

hisoblanadi.  Mazkur  bozorda 

tadbirkorlar “pulning sotib olish 

layoqati”ni qo‘lga kiritadi, ya’ni 

pul yordamida talab  qilinadigan 

kapital  resurslar  –  uskunalar, 

material, energiya, ishchi kuchi, 

ya’ni  tovar  ishlab  chiqarish  va 

xizmat  ko‘rsatish  uchun  zarur 

barcha  vositalarni  xarid  qilish 

imkoniyatiga ega bo‘ladi. 

Shunday ekan, pul kapitaliga talab – bu investitsion vositalarga 

talabdir.  

Кapital  taklifini  shunday  ma’noda  tushunish  zarurki,  uy  xo‘ja-

liklari  (korxonalar)  o‘z  jamg‘armalari  hisobidan  pul  mablag‘larini 

tavsiya qiladi, undan tadbirkorlar investitsion vositalarni sotib olish 

maqsadida  foydalanadi.  Bu  jarayon  vositachilar  (investitsion 

fondlar,  tijorat  banklari)  yordamida  amalga  oshiriladi.  Shu  sababli, 

bozor  xo‘jaligi  amaliyotida  pul  kapitaliga  talab  kreditga  talab 

shakliga ega bo‘ladi. 

Foizning  yuqori  bo‘lmagan  normasida  kreditga  talab  ortishi 

kuzatiladi.  Qarz  oluvchi  uchun  foiz  normasi  –  xarajat  sifatida 

chiqadi.  U  qanchalik  past  bo‘lsa,  mijozda  qarz  olishga  moyillik 

shunchalik yuqori bo‘ladi. 

Foiz normasi yuqori bo‘lganda esa pul kapitali egalarining  qarz 

berishdan manfaatdorligi ortib boradi, uni unumli foydalanishga taq-

dim  etadi.  Ma’lum  vaqtga  qarz  berilgan  pul  kapitali  o‘sgan 

qiymatda,  foiz  bilan  qaytib  keladi.  Foiz  normasi  –  bu  pul  kapitali 

egasiga  uning  mablag‘idan  ma’lum  vaqt  davomida  foydalanganligi 

uchun to‘lanadigan resurs narxi. 

 

---

384