O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi

 

Quyidagi  2.1.1  –  jadvalda  Quyosh  batareyasi  qismlari  to„g„risida  batafsil 

ma‟lumotlar berilgan. Endi, bu ma‟lumotlar asosida Quyosh batareyasi yordamida 

olingan  elektr  energiyani  turli  maishiy  texnika  asboblari  jamlanmasiga  tadbiq 

qilamiz: 

Birinchi navbatda, bitta xonadondagi  11 chiroqlar  va 3 ta  telefonlar  uchun 

zarur  bo„lgan  elektr  energiyasini  Quyosh  batareyalari  yordamida  ta‟minlashni 

ko„rib chiqaylik. Quyosh batareyasi sutka davomida o„rtacha hisobda 10 soat elektr 

tokini  ishlab  chiqaradi.  Har  birining  quvvati  10  W  dan  bo„lgan  11  ta  chiroqlar 

(LED) sutkasiga o„rtacha hisobda 8 soat va 3 ta mobil telefonlar quvvati 10  W li 

zaryadlash qurilmasidan 3 soat davomida zaryadlansa, jami o„rtacha 0,97 kW ∙ soat 

elektr  energiyasi sarflanar  ekan (2.1.2 – jadval). Hozirgi kunda 1 kW  ∙ soat  elektr 

enegiyasi  167  so„m  40  tiyinni  tashkil  etadi.  Demak,  sutkasiga  o„rtacha  162,378 

so„mlik  elektr  energiya  sarflanar  ekan.  Bu  elektr  energiyani  Quyosh  batareyasi 

yordamida ta‟minlaydigan bo„lsak, 2.1.3 – jadvaldagi hisob – kitoblarga ko„ra 11 

chiroqlar  va  3  ta  telefonlarni  sutka  davomida  uzluksiz  elektr  energiya  bilan 

ta‟minlash uchun quvvati 100 W bo„lgan Quyosh batareyalaridan foydalanamiz va 

ushbu  Quyosh  batareyalarini  o„rnatish  hozirgi  kunda  barcha  xizmatlar  bilan 

birgalikda 3 900 000 so„mni tashkil qilar ekan (2.1.3 – jadval). Quyosh batareyalari 

kun  davomida  2,28  kW  ∙  soat  elektr  energiyasi  akkumulyatorlarga  yig„adi  va  bu 

Quyosh  batareyasi  bilan  11  chiroqlar  va  3ta  telefonlar  sutka  davomida  uzluksiz 

elektr energiyasi bilan ta‟minlanar ekan. 

Endi,  maishiy  texnika  asboblari  sonini  orttirib,  ularni  Quyosh  batareya 

yordamida  elektr  energiyasi  bilan  ta‟minlashni  ko„rib  chiqamiz.  Yuqoridagidek 

hisoblashlar natijalariga ko„ra, 11 ta chiroqlar, 3 ta mobil telefonlar, 1 ta televizor, 

1 ta noutbuk va 1 ta muzlatgich uchun zarur bo„lgan elektr energiyasi o„rtacha hi- 

 

 

2.1.1 – jadval 

Quyosh batareyasining 

modeli 

  mak. 

quv-

vati 

(P

max

) 

mak. 

kuch-

lanishi 

(U

max

) 

mak. 

tok 

kuchi 

(I

max

) 

salt yurish 

kuchlanishi 

(U

xx

) 

qisqa 

tutashuv 

toki 

(I

q.t

) 

vazni 

o‘lchami 

narxi 

STP205S-

24/Ad*; 

(mono-Si)] 

205 W 

36,8 V 

5,58 A

 

45,6 V 

5,93 A

 

15,5 

kg 

1580∙808∙

35 mm 

1,4 

mln 

XHGD100W 

100 W 

17,8 V 

5,55 A

 

21,6 V 

6,02 A

 

10 kg 

1100∙500∙

30 mm

 

700 

ming 

 

 

Akkumulyatorning 

zaryad sig‘imi 

tarkibi 

kuchlanishi (U) 

narxi 

190 A∙h 

kislota 

12 V 

900 ming 

200 A∙h 

geliy 

24 V 

2,1 mln 

 

 

Kontrollerning 

tok kuchi (A) 

kuchlanishi (U) 

narxi 

20 A 

12/24 V 

250 ming 

40 A 

12/24 V

 

800 ming 

60 A 

12/24 V, 24/48 V

 

1,6 mln 

 

 

Invertorning 

quvvati (P) 

kuchlanishi (U) 

narxi 

1 kW 

12/24 V 

1,5 mln 

2 kW 

12/24 V

 

2 mln 

3 kW 

12/24 V, 24/48 V

 

2,4 mln 

 

 

Avtomatik uzib – ulagichning 

tok kuchi (I) 

kuchlanishi (U) 

narxi 

25 A 

220 V 

300 ming 

40 A 

220 V 

500 ming 

 

2.1.2 – jadval 

 

2.1.3 – jadval 

 

sobda,  1,465  kW  ∙  soat  ni  tashkil  qilar  ekan  (2.1.4  –  jadval).  Bu  elektr  energiyani 

Quyosh  batareyasi  yordamida  ta‟minlash,  2.1.5  –  jadvalda  keltirilgan  qismlar 

yordamida amalga oshiriladi va hozirgi kunda bu qismlar 4 400 000 so„mni tashkil 

qiladi.  Demak,  ushbu  kichik  stansiya  yordamida  kun  davomida  2,28  kW  ∙  soat  li 

maksimal elektr energiyasi akkumulyatorga yig„iladi va 2.1.5 – jadvalda keltirilgan 

maishiy  texnika  asboblarini  sutka  davomida  elektr  energiya  bilan  uzluksiz 

ta‟minlashga yetadi. 

2.1.4 – jadval

 

№ 

Maishiy texnika 

asboblarining 

nomi 

O‘rtacha 

sarflanadigan 

nominal quvvat 

Elektr 

asboblarining 

sutkalik o‘rtacha 

ish vaqti 

O‘rtacha 

sutkalik elektr 

energiya sarfi 

O‘rtacha 

sutkalik elektr 

energiya sarfi 

summasi 

1 kW ∙ soat = 

167,4 so‘m 

1  Chiroqlar (LED) 

10 W ∙ 11 dona =  

110 W 

8 soat 

0,88 kW ∙ soat 

147,312 so‘m 

2  Mobil telefon 

10 W ∙ 3 dona = 

30 W 

3 soat 

0,09 kW ∙ soat 

15,066 so‘m 

Jami (o‘rtacha): 

0,97 kW ∙ soat 

162,378 so‘m 

№ 

Asbob va 

uskunalarning 

nomi 

Asbob va uskunalarning 

Jami 

summasi 

(so„m) 

soni 

geometrik 

o‘lchami 

umumiy 

kuchlanishi 

umumiy 

tok kuchi 

umumiy 

quvvati 

1 

Quyosh  

batareyasi 

1 

0,5 m

2

 

17,8 V 

5,55 A 

100 W 

750 ming 

2  Kontroller 

1 

– 

12 / 24 V 

20 A

 

– 

250 ming

 

3 

Akkumulyator 

(q = 190 A ∙ soat; 

kislotali) 

1 

– 

12 V 

– 

2 300 W 

900 ming 

4  Invertor 

1 

– 

12 V dan 

220 V ga 

– 

1 000 W 

1,5 mln

 

5 

Avtomatik uzib – 

ulagich 

1 

– 

220 V 

25 A

 

– 

500 ming

 

6  Ulash simlari 

– 

30 m 

– 

– 

– 

7 

O‘rnatuvchi 

xizmat haqi 

– 

– 

– 

– 

– 

 

Jami o‘rtacha 3 9 000 so‘m  

 

 

2.1.5 – jadval

 

 

 

 

№ 

Maishiy texnika 

asboblarining nomi 

O‘rtacha 

sarflanadigan 

nominal quvvat 

Elektr 

asboblarining 

sutkalik 

o‘rtacha ish 

vaqti 

O‘rtacha 

sutkalik elektr 

energiya sarfi 

O‘rtacha 

sutkalik elektr 

energiya sarfi 

summasi 

1 kW ∙ soat = 

167,4 so‘m 

1  Chiroqlar (LED) 

10 W ∙ 11 dona =  

110 W 

8 soat 

0,88 kW ∙ soat 

147,312 so‘m 

2  Mobil telefon 

10 W ∙ 3 dona = 

30 W 

3 soat 

0,09 kW ∙ soat 

15,066 so‘m 

3  Televizor (LED) 

50 W 

6 soat 

0,3 kW ∙ soat 

50,22 so‘m 

4 

Shaxsiy kompyuter 

(Laptop - noutbuk) 

65 W 

3 soat 

0,195 kW ∙ soat 

32,643 so‘m 

Jami (o‘rtacha): 

1,465 kW ∙ soat 

245,241 so‘m 

№ 

Asbob va 

uskunalarning 

nomi 

Asbob va uskunalarning 

Jami 

summasi 

(so„m) 

soni 

geometrik 

o‘lchami 

umumiy 

kuchlanishi 

umumiy 

tok kuchi 

umumiy 

quvvati 

1 

Quyosh  

batareyasi 

1 

0,7 m

2

 

26 V 

5,76 A 

150 W 

900 ming 

2  Kontroller 

1 

– 

12 / 24 V 

20 A

 

– 

250 ming

 

3 

Akkumulyator 

(q = 190 A ∙ soat; 

kislotali) 

1 

– 

12 V 

– 

2 280 W 

900 ming 

4  Invertor 

1 

– 

12 V dan 

220 V ga 

– 

1 500 W 

1,85 mln

 

5 

Avtomatik uzib – 

ulagich 

1 

– 

220 V 

25 A

 

– 

500 ming

 

6  Ulash simlari 

– 

30 m 

– 

– 

– 

7 

O‘rnatuvchi 

xizmat haqi 

– 

– 

– 

– 

– 

 

Jami o‘rtacha 4 400 000 so‘m  

Endi  esa,  2.1.6  –  jadvalda  keltirilgan  maishiy  texnika  asboblarini  Quyosh 

batareyasi yordamida elektr energiya bilan ta‟minlashni ko„rib chiqamiz. 

2.1.6 – jadval

 

 

2.1.7 – jadval

 

№ 

Maishiy texnika 

asboblarining nomi 

O‘rtacha 

sarflanadigan 

nominal quvvat 

Elektr 

asboblarining 

sutkalik 

o‘rtacha ish 

vaqti 

O‘rtacha 

sutkalik elektr 

energiya sarfi 

O‘rtacha 

sutkalik elektr 

energiya sarfi 

summasi 

1 kW ∙ soat = 

167,4 so‘m 

1  Chiroqlar (LED) 

10 W ∙ 8 dona =  

80 W 

8 soat 

0,64 kW ∙ soat 

107,136 so‘m 

2  Mobil telefon 

10 W ∙ 3 dona = 

30 W 

3 soat 

0,09 kW ∙ soat 

15,066 so‘m 

3  Televizor (LED) 

50 W 

6 soat 

0,3 kW ∙ soat 

50,22 so‘m 

4 

Shaxsiy kompyuter 

(Laptop - noutbuk) 

65 W 

3 soat 

0,1 kW ∙ soat 

16,74 so‘m 

5  Muzlatgich (Sino) 

140 W 

12 soat 

0,9 kW ∙ soat 

150,66 so‘m 

6 

Dazmol 

(Chimgan 2) 

1 400 W 

0,2 soat = 

12 minut 

0,28 kW ∙ soat 

46,872 so‘m 

7  Elektr choynak 

2 000 W 

0,3 soat = 

18 minut 

0,6 kW ∙ soat 

100,44 so‘m 

Jami (o‘rtacha): 

2,91 kW ∙ soat 

487,134 so‘m 

№ 

Asbob va 

uskunalarning 

nomi 

Asbob va uskunalarning 

Jami 

summasi 

(so„m) 

soni 

geometrik 

o‘lchami 

umumiy 

kuchlanishi 

umumiy 

tok kuchi 

umumiy 

quvvati 

1 

Quyosh  

batareyasi 

1 

1,3 m

2

 

36,8 V 

5,58 A 

205 W 

1,4 mln 

2  Kontroller 

1 

– 

12 / 24 V 

20 A

 

– 

250 ming

 

3 

Akkumulyator 

(q = 190 A ∙ soat; 

kislotali) 

1 

– 

12 V 

– 

2 280 W 

900 ming 

4  Invertor 

1 

– 

12 V dan 

220 V ga 

– 

3 000 W 

2,25 mln

 

5 

Avtomatik uzib – 

ulagich 

1 

– 

220 V 

25 A

 

– 

500 ming

 

6  Ulash simlari 

– 

30 m 

– 

– 

– 

7 

O‘rnatuvchi 

xizmat haqi 

– 

– 

– 

– 

– 

 

Jami o‘rtacha 5 300 000 so‘m  

Hisoblashlar  natijalariga  ko„ra,  8  ta  chiroqlar,  3  ta  mobil  telefonlar,  1  ta 

televizor, 1 ta noutbuk, 1 ta muzlatgich 1 ta dazmol va 1 ta elektr choynak uchun 

zarur bo„lgan elektr energiyasi o„rtacha hisobda 2,91 kW ∙ soat ni tashkil qilar ekan 

(2.1.6 – jadval). Bunday quvvatli elektr energiyani Quyosh batareyalari yordamida 

ta‟minlash 5 300 000 so„mga to„g„ri keladi (2.1.7 – jadval). 

Endi, 1 kW quvvatli Quyosh batareyasini loyihalashtiramiz (2.1.1 – rasm) 

Har birining quvvati 205 W va aktiv yuzasi 1,3 m

2

 (160 sm x 80 sm) ga teng 

bo„lgan 5 ta Quyosh batareyalari (umumiy aktiv yuzasi 6,5 m

2

) ga yorug„lik nuri 

tik  tushadigan  qilib  joylashtirilsa,  ochiq  havoda  1  kW  maksimal  quvvatli  elektr 

energiyasini olishga erishiladi. Hisoblashlarga ko„ra, hozirgi kunda 1 kW quvvatli 

Quyosh batareyalari 13 500 000 so„mga to„g„ri kelar ekan. 

 

 

2.1.1–  rasm.  1  kW  quvvatga  ega  bo„lgan  Quyosh  batareyalarining  tarkibiy 

qismlari. a) Quyosh batareyalari; b) kontroller; d) akkumulyatorlar; e) invertor. 

2.2. Quyosh elementi yordamida uylarni elektr energiya bilan ta’minlashning 

tajribaviy modeli. 

Ushbu  bitiruv  malakaviy  ishida  Quyosh  elementi  yordamida  uylarni  elektr 

bilan  ta‟minlashning  tajribaviy  modeli  yaratildi  (2.2.1  –  rasm).  Ushbu  model 

xonalarini  yorug„lik  bilan  ta‟minlashda  jami  15  ta  yog„du  diodlaridan 

foydalanilgan bo„lib, ular bir – biriga ketma – ket ulangan 2 ta Quyosh batareyalari 

yordamida elektr energiyasi bilan ta‟minlangan. Undan tashqari, elektr energiyasi 

uzluksizligini  ta‟minlash  maqsadida  zanjirga  batareya  ulangan  bo„lib,  energiya 

zaxirasi  uchun  xizmat  qiladi.  Quyosh  batareyasi  yuzasiga  yorug„lik  nurlari  tik 

tushadigan qilib joylashtirilsa, maksimal quvvatli elektr energiya olishga erishiladi. 

Bu modelga o„rnatilgan Quyosh batareyalarining har birining yuzasi (7,5 sm 

x  3  sm)  22,5  sm

2

,  ikkila  Quyosh  batareyaning  umumiy  yuzasi  esa  45  sm

2

  bo„lib, 

maksimal tok kuchi I

max

 = 40 mA, kuchlanishi U

max

 = 6 V va quvvati P

max

 ≈ 0,25 W 

qiymatlarni tashkil qiladi. Bizga elektr bo„limidan ma‟lumki, manbalar ketma – ket 

ulanganda  ularning  umumiy  tok  kuchlari  har  bir  manbaning  tok  kuchlari 

yig„indisiga teng, kuchlanishi esa o„zgarmas bo„lib qoladi. 

 

2.2.1  –  rasm.  Quyosh  elementi  yordamida  uylarni  elektr  energiya  bilan  ta‟minlashning 

tajribaviy modeli. 

U  holda  ushbu  qonuniyatni  ketma  –  ket  ulangan  Quyosh  batareyalar  uchun 

qo„llab, umumiy tok kuchi I

um.  max

 = 80 mA, kuchlanishi U

um.  max

 = 6 V va quvvati 

P

um.  max

 ≈ 0,5 W bo„lgan Quyosh batareyasi manbaini hosil qilamiz (2.2.2 – rasm). 

2.2.2  –  rasmdagi  diod  Quyosh  batareyasi  hosil  qilgan  elektr  tokini  faqat  bir 

tomonlama  o„tkazish,  ya‟ni  Quyosh  batareyasidan  zanjir  elementlari  tomon 

oqishini  ta‟minlash  vazifasini  bajaradi.  2.2.2  –  rasmdan  ko„rinadiki,  agar  “1”  va 

“2”  kalitlar  ulansa,  Quyosh  batareyasi  va  batareyalar  berk  zanjir  hosil  qilib, 

batareya zaryadlana boshlaydi. Agar “1” va “3” kalitlar ulansa, Quyosh batareyasi 

15  ta  yog„du  diodlari  bilan  berk  zanjir  hosil  qilib,  yog„du  diodlari  Quyosh 

batareyasi yordamida bevosita yonadi. Agar “2” va “3” kalitlar ulansa, batareya va 

15  ta  yog„du  diodlari  zanjiri  berk  bo„lib,  yog„du  diodlari  batareya  yordamida 

yonadi.  Agar  hamma  kalitlar  ulansa,  ya‟ni,  butun  zanjir  berk  holatga  keltirilsa, 

Quyosh  batareyasi  hosil  qilgan  elektr  toki  energiyasi  batareyani  zaryadlashga  va 

yog„du diodlarini yoqishga sarflanadi. Quyosh batareyasi klemmasi uchlarida hosil 

bo„lgan  potensiallar  farqi  batareya  uchlaridagi  potensiallar  farqiga  tenglashganda 

yoki  undan  kichik  bo„lganda,  ya‟ni  yorug„lik  nuri  tushmasdan,  intensivlik 

kamaygan  paytda  batareya  zaryadlanishdan  to„xtaydi.  Endi,  yog„du  diodlarini 

yoqish  uchun  batareyadan  foydalaniladi.  Demak,  batareya  zaryadlanishi  uchun 

Quyosh  batareyasi  klemmalari  uchlaridagi  potensiallar  farqi  batareya  uchlaridagi 

potensiallar farqidan kattaroq bo„lishi kerak. 

Ushbu  loyiha  ishi  har  yili  mamlakatimizda  o„tkazilib  kelinayotgan  “Yosh 

olimlar,  talabalar  va  magistrlar  innovatsion  g„oyalar  Respublika  ko„rik  – 

tanlovi”ning  IX  –  Respublika  yarmarkasida  “energetika,  energiya  va  resurs 

tejamkorligi,  muqobil  energiya  manbalarini  yaratish  va  rivojlantirish”  yo„nalishi 

bo„yicha ichki va hududiy bosqichlarida II – darajali diplom bilan taqdirlandi. 

Ushbu loyiha ishi kelgusida markazlashgan elektr tarmoqlari yetib bormagan 

joylardagi iste‟molchilarni elektr energiyasi bilan ta‟minlash bilan bog„liq bo„lgan 

zarur ma‟lumotlarni olishda katta xizmat qiladi.