O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi

Munosabat darajasi – bu uning atributlar soni. munosabat darajasi bitta bo‘lsa unar deyiladi. Ikkita daraja bo‘lsa – binar deyiladi. Uch daraja bo‘lsa ternar vf hakoza.

Kordinal son yoki munosabat quvvati - bu uning kartejlar soni. Kordinal munosabatlar soni vaqt bo‘yicha o‘zgaradi.

Munosabat - bu to‘plamlardir. To‘plam esa ta’rif bo‘yicha mos elementlarni o‘ziga olmaydi. Aytaylik R munosabat A1,A2,..,An atributlarga ega. Aytiladiki, R munosabat atributlar to‘plami K=(Ai,Aj,..,Ak) kalit bo‘lishi mumkin qachonkim ikkita vaqtga bog‘liq bo‘lmagan sshart bajarilsa:

Unikallik: Ixtiyoriy berilgan vaqt momentidaikkita har xil kartejlar Ai,Aj,..,Ak lar uchun bir xil qiymatga ega emas.

Minimallik: Ai,Aj,..,Ak atributlarda birotasi unikallik buzulmasa K dan o‘chirilishi mumkin emas.

Ko‘pgina relyatsion MBBT foydalanuvchilar uchun quyidagi ekvivalent tushunchalarini ishlatish maqsadga muvofiqdir:

Munosabat – jadval (ayrim holda fayl);

Kartej – qator (ayrim holda yozuv);

Atribut – ustun, maydon.

Ko‘p hollarda “Yozuv” ni “Yozuv nusxasi” deb, “Maydon” esa “Maydon nomi va turi” deb qabul qilinadi.

Relyatsion ma’lumotlar bazasi – bu ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi munosabatlar to‘plami va ular MB da saqlanishi. Foydalanuvchi bunday MBni jadvallar to‘plami deb qabul qilishi kerar, ya’ni.

1.Har bir jadval bir xil turdagi qatordan iborat bo‘lib u unical (yagona) nomga ega bo‘lishi kerak;

2.Har bir qator ficsirlangan maydonlar va qiymatlariga ega;

3.Jadval qatori bir biri bilan kamida biror bir qiymat bilan farq qiladi.;

4.Jadval ustuni birqiymatli nomga yuboriladi va ma’lumotlarning birjinsli qiymatlari joylashtiriladi (sana, familiya, butun son yoki pul belgili yig‘indi);

5.Ma’lumotlar bazasida joylashgan ma’lumotlar aniq qiymatlar ko‘rinishida tasvirlanadi va ma’lumotlarni tasvirlashning bunday usuli yagona bo‘lib hisoblanadi. Umuman olganda jadvallarni bir biri bilan bog‘lashning qaysidir maxsus “aloqa” vositasi yoki ko‘rsatmasi yo‘q.

6.Jadval qatorlari va ustunlari bilan ish yuritganda ma’lumotlarning qanday joylashishiga qaramasdan ular qayta ishlanishi mumkin. Bunga ko‘proq jadvallarning nomi va ularning ustunlari soni imkon beradi.

Ma’lumotlarni saqlash uchun jadvallar sonini minimallashtirishga intilish MBni yangilashda har xil muammolarga olib kelishi mumkin. Ma’lumotlarning relyatsion modeli uchun relyatsion algebra - munosabat amalida ishlashga qulay vosita mavjud.

Relyatsion algebraning barcha amallarini bajaradigan ma’lumotlar ustida monipuyatsiya (ish olib boradigan) qiladigan tillar yaratilgan. Bu tillar orasida SQL (Structured Query Language – strukturalashtirilgan so‘rov tili) va QBE (Quere-By-Example – namuna bo‘yicha so‘rov) tillari eng ko‘p tarqalgan. Bu ikki til ham yuqori darajali til bo‘lib, ular yordamida foydalanuvchi kerakli ma’lumotlar bilan ish olib borishi mumkin.