O`zbeкistоn rеspubliкаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi

Ta`mirbo’lik-bu  avtomobil  konstruktsiyasini  tejamli  texnologik  jarayonlarni  qo`llash  bilan 
hamma  turdagi  TXK  va  T  ishlarini  bajarishga  mosligi  xossasidir.  Avtomobillarni  ta`mirbo‘ligi  kon-

---

 
11 
struktorlik-ishlab  chiqarish  va  Ekspluatatsion  omillar  bilan  aniqlanadi.  Konstrutorlik-ishlab  chiqarish 
omillari avtomobil konstruktsiyasi xossasini aniqlaydi. Ular avtomobillarni yaratishda hisobga olinadi. 
Ekspluatatsion  omillar  konstruktsiya  xossasi  namoyon  etiladigan  muhitni  aniqlaydi,  bunda  ular  avto-
mobilni yaratishda va Ekspluatatsiya qilishda hisobga olinadi.  
Konstruktorlik-ishlab chiqarish omillariga quyidagilar kiradi: nazoratbo‘lik, yengil yetishishlik, 
yengil almashuvchanlik, o`zaro almashuvchanlik, agregat va tizimlarni unifikatsiyasi, TXK va nazorat-
diagnostika jihozlari va boshqa vositalarni ishlata olinishi.  
Ekspluatatsion  omillar-bu  TXK  va  ta`mirlash  ishlarini  bajarish  shaklini  tashkil  etish,  ishlab 
chiqarish texnik negizini holati, TXK va ta`mirlash ishlarini bajruvchilarini malakasi, ehtiyot qismlar 
va materiallarga bo`lgan talabni to`la qondirish, texnik hujjatlarni to`laligi va sifatliligi va boshqalar. 
Nazoratbo’lik-texnik diagnostikalashni turli vositalari va uslublari bilan avtomobil, agregat va 
tizimlarni texnik holati diagnostik parametrlarini nazorat qilish omilidir. Ular avtomobillarga TXK va 
ta`mirlashni  yangi samaraliroq uslublarini amaliyotga joriy qilishga  asosiy  ta`sir koprsatadi. Nazorat-
bo‘lik avtomobilni ishonchliligini ta`minlash va xavfsiz harakatlanish talablari bilan aniqlanadi. 
TXK  va  T  ob`ektiga  yengil  yetishuvchanlik-bu  avtomobillarga  TXK  va  T  ga  sarfini  ka-
maytirishni  bosh  omilidir.  Bu  omil  avtomobillarga  TXK  va  ta`mirlash  sharoitini  hamda  eng  kam 
qo`shimcha ish hajmi bilan yoki usiz profilaktika va ta`mirlash bo`yicha maqsadli operatsiyalarni ba-
jarish uchun ob`ektni mosligi (bo‘ligi) bilan aniqlanadi.  
Engil almashuvchanlik-bu buyumni eng kam vaqt va mehnat sarfi bilan almashtirishga mosli-
gidir.  yengil almashuvchanlik bilan  yengil yetishuvchanlikni bir-biriga almashtirib bo`lmaydi, chunki 
avtomobilda shunday buyumlar borki, Ekspluatatsiya davrida ularga yetishish oson, lekin almashtirish 
qiyin.  yengil  almashuvchanlik  asosan  Ekspluatatsiya  jarayonida  almashtiradigan  buyumlarni  qotiril-
ganlik  uslublari,  bo`linuvchilar  konstruktsiyasi,  almashtiriladigan  elementlarni  massasi  va  gabarit 
o`lchovlari bilan aniqlanadi. 
Komplektlovchi  buyumlarni  (detallarni)  o`zaro  almashuvchanligi-bu  bir  nomlanishdagi 
ko‘pgina  buyumlardan  (detallardan)  tanlamasdan  birortasini  olib  va  tayyorlanmasdan  avtomobilga 
o`rnatishdir.  Moslashtirish  operatsiyalar  hajmiga  qarab  o`zaro  almashuvchanlik  darajasi  o`rnatiladi. 
O`zaro  almashuvchanlik  darajasi  qancha  yuqori  bo`lsa,  moslashtirish  ishlari  hajmi  shuncha  kam 
bo`ladi. 
TXK va  ta`mirlashda mehnat,  material sarfini  va  avtomobillarni  turib  qolishini  kamaytirishda 
o`zaro almashuvchanlik katta ahamiyatga ega. 
TXK  vositalari  va  nazorat-diagnostika  jihozlarini  qo`llanuvchanligi-bu  mavjud  vositalarni 
yangi  modeldagi  avtomobillarga  xizmat  koprsatish  va  ta`mirlashda  qo`llash  imkoniyatidir.  Bu  omil 
ishchi joyini va bajaruvchilarni ishni bajarishga qulayligini tashkil qilish, TXK va ta`mirlash muddati 
va narxiga ta`sir koprsatadi. 
Avtomobil  agregatlari  va  tizimlarini  unifikatsiyasi-bu  avtomobil  saroyini  ta`mirbo‘lik  va  Ek-
spluatatsiya samaradorligini oshirishni asosiy omilidir. CHunki bu TXK va ta`mirlashni ancha sodda-
lashtiradi  va  arzonlashtiradi,  avtokorxona  omborxonasidagi  ehtiyot  qismlar  nomenklaturasini  ka-
maytiradi va nazorat-diagnostika jihozlari turlari sonini qisqartiradi. 

---

 
12