O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi


O‘zbekistonda monopol korxonalar faoliyati



Download 15,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet114/321
Sana24.09.2021
Hajmi15,11 Mb.
#183563
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   321
Bog'liq
2 5415834295740664524

O‘zbekistonda monopol korxonalar faoliyati 

 

11.1-jadval 

 

Tarmoqlar 



Umumiy soni 

T/r 


 

Monopol-


korxonalar 

Monopol-mahsu-

lotlar 

turlari 


 

 

2013  2014  2015  2013  2014  2015 



I. 

Don  






II. 

Oziq-ovqat 

mahsulotlari  





III. 


Кo‘mir  







11.1-jadvalning davomi

 

IV. 



Neft-gaz sanoati  

11 


11 

11 




V. 

Кimyo sanoati  





20 

21 


21 

VI. 


Mashinasozlik 

va metallurgiya  

13 

12 


11 

12 


12 

12 


VII.  Elektrotexnika 

sanoati  







VIII.  Qurilish 

materiallari 

sanoati  

11 


11 

11 




IX. 

Xizmatlar  

65 

65 


61 

63 


59 

56 


X. 

Boshqa 


tarmoqlar 



12 

12 


11 

11 


 

Jami  


130 

128 


127 

132 


126 

122 


 

3. Tabiiy monopoliyalar, ularning belgilari va tartibga solinish 

xususiyatlari 

 



224 

Tabiiy  monopoliyalar  –  ishlab  chiqarishning  texnologik  xusu-

siyatiga  ko‘ra  raqobat  mavjud  bo‘lmagan  sharoitda  talabni  qon-

dirishning o‘ziga xos bozor tuzilmasidir. 

Tabiiy  monopoliyalar  tomonidan  ishlab  chiqariladigan  tovarlar 

iste’molda  boshqa  tovarlar  bilan  almashtirilishi  mumkin  emas. 

Bunday  tovarlarga  talabning  o‘zgarishiga  ular  narxining  o‘zgarishi 

kam darajada ta’sir ko‘rsatadi.  

Tabiiy monopoliyalar obyektiv sabablarga ko‘ra vujudga keladi. 

U  aynan  olingan  biron-bir  tovarga  talab  bir  yoki  bir  nechta  ishlab 

chiqaruvchilar 

tomonidan 

samarali 

darajada 

qondiriladigan 

vaziyatni  ifodalaydi.  Tabiiy  monopoliyalarning  asosi  –  ishlab 

chiqarish  texnologiyalari  va  iste’molchilarga  xizmat  ko‘rsatishning 

o‘ziga  xos  xususiyatlaridir.  Bu  yerda  raqobatni  qo‘llash  mumkin 

emas  yoki  uni  qo‘llash  samarasiz.  Masalan,  energiya  ta’minoti, 

aloqa  xizmati  ko‘rsatish  va  shu  kabilar  o‘z  tabiatiga  ko‘ra  bozorda 

monopol mavqeni egallaydi.  

Tabiiy monopoliyalar quyidagi sohalarda faoliyat ko‘rsatadi: 

–  magistral  truba  o‘tkazgichlarda  gaz,  neft  va  neft  mahsu-

lotlarini jo‘natish; 

–  elektr va issiqlik energiyasini uzatish xizmati; 

–  temir yo‘l transporti; 

–  transport terminallari, aeroport, suv portlari xizmati. 

–  aloqa, pochta xizmati va h.k. 

Qayd  qilingan  monopol  tuzilmalarning  asosiy  belgilari  quyi-

dagilar: 

–  faoliyat  qilish  tartibini  o‘rnatish,  ro‘yobga  chiqarish  va  to‘x-

tatish huquqiy asoslanganligi; 

–  tarmoqlar  va  xo‘jalik  yuritish  sohalari  bo‘yicha  faoliyat 

ko‘rsatishining chegaralanganligi; 

–  monopoliya  subyektlari  umumiy  huquqiy  mavqega  ega 

bo‘lgan holda, ular huquq va majburiyatlarining o‘ziga xosligi; 

–  monopoliyalar  faoliyatini  tartibga  solishning  yaxlit  tizimi 

mavjudligi; 

–  tabiiy  monopoliya  subyektlari  tomonidan  ishlab  chiqa-

riladigan  tovar(xizmat)  lar  boshqalari  bilan  almashtirilishi  mumkin 

emasligi, ularning o‘rnini bosuvchisi mavjud bo‘lmasligi; 



225 

–  mazkur  tovarlar  bozorida  talabning  noegiluvchanligi,  uning 

doimiy  barqarorligi.  Bu  ularga  narx  (ta’rif)  oshgan  taqdirda  ham, 

talab o‘zgarmay qolishini anglatadi.  

Umumiy  holda  tabiiy  monopoliyalar  texnologiyalardagi 

xususiyatlar  tufayli  tarmoq  yoki  sohaga  raqobatchilarning  kirishi 

uchun  to‘siqlarning  mavjud  bo‘lishi  yoki  davlat  yaratib  bergan 

imtiyozlar natijasida vujudga keladi va faoliyat ko‘rsatadi.  

Tabiiy  monopoliyalar  ishlab  chiqarish  ko‘lami  hisobiga  uzoq 

muddatli  o‘rtacha  xarajatlarni  kamaytirib  borish  imkoniyatiga  ega 

bo‘ladi.  Sohada  yangi  ishlab  chiqaruvchilarning  paydo  bo‘lishi 

ko‘lam  samarasi  yo‘qolishi  tufayli  xarajatlarning  o‘sib,  sama-

radorlikning pasayishiga olib keladi.  

Grafik  tabiiy  monopoliyalar  sharoitida  narx  va  ishlab  chiqarish 

hajmining aniqlanishini tasvirlaydi. Bu yerda: 

LAC va LMS – korxonaning uzoq muddatli davrda o‘rtacha va 

keyingi xarajatlari egri chizig‘i; 

MR – keyingi daromad egri chizig‘i; 

D – talab egri chizig‘i.  

 

 




Download 15,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish