O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

28.2-chizma. Ishchi kuchi taklifi va uning o‘zgarishi. 

 

 

28.3-chizma. Ishchi kuchi bozorida muvozanatlik. 

 

---

588 

Ishchi kuchiga bo‘lgan talab va uning taklifiga ish haqidan tash-

qari boshqa omillar ham ta’sir qiladi, bular: 

texnika taraqqiyoti; 

iqtisodiy tanglik yoki turg‘unlik holati; 

yangi texnologiyaning joriy etilishi; 

ishlab chiqarish tarkibining o‘zgarishi; 

mavsumiylik. 

Shunday  mehnat  turlari  ham  borki,  ular  maxsus  qobiliyat  va 

tayyorgarlikni  talab  qiladi.  Masalan:  og‘ir  jismoniy  ish  sog‘lom  va 

baquvvat  kishilarni;  san’at,  adabiyot,  fan,  konstruktorlik  sohalari 

alohida  iste’dodni  talab  qiladi.  Shunday  kasblar  borki,  ular  puxta 

bilim,  maxsus  tayyorgarlik  va  katta  tajribani  talab  qiladi.  Masalan, 

Germaniyada mustaqil ishlovchi shifokor bo‘lish uchun, oliy ma’lu-

mot olgach, yana 10-12 yil tayyorgarlik ko‘rishi lozim bo‘ladi.  

Ishchi  kuchining  taklifiga  ishning  jozibadorligi  kasbdan  obro‘ 

topish,  qo‘shimcha  imti-

yoz  olish,  yuqori  man-

sabga  erishish  imkoni, 

ishsiz  qolish  xavfining 

yo‘qligi,  mehnat  sharoi-

tining  yaxshiligi,  shu-

ningdek  imtiyozli  kredit 

olish 

imkoni 

va 

boshqalar ta’sir qiladi. 

Ishchi kuchining tak-

lifiga  eng  avvalo,  nufuz 

qonuni,  ya’ni  aholi  soni-

ning  o‘sish  sur’ati  ta’sir  ko‘rsatadi.  Aholi  soni  tez  o‘sib,  mehnat 

qilish  yoshiga  yetganlari  qanchalik  ko‘p  bo‘lsa,  ishchi  kuchi  taklifi 

ham shuncha ko‘p bo‘ladi. O‘zbekistonda 1995-yilda mehnat qilish 

yoshiga  yetganlar  jami  aholining  49,3%ni  tashkil  etgan  bo‘lsa, 

2016-yilda  bu  ko‘rsatkich  58,1%ga  yetgan

141

.  Shunga  mos  ishchi 

kuchi taklifi ham ortgan.  

Iqtisodiyotdagi  har  qanday  beqarorliklar,  real  sektordagi  faol-

likka jumladan, bandlik va ishsizlikka o‘z ta’sirini o‘tkazdi. 

                                                           

141

 O‘zbekistonda mehnat va bandlik. T.:2016. 21 bet. 

---

589 

Ishchi  kuchiga  bo‘lgan  talab  miqdori  uning  yordamida  yarati-

ladigan  tovar  va  xizmatlarga  bo‘lgan  talabning  hajmiga  bog‘liq 

bo‘ladi.  Agar  bozorda  tovarlarga  talab  oshsa  ishchi  kuchiga  talab 

ortadi,  talab  qisqarganda 

ishchi  kuchiga  ham  talab 

qisqaradi. 

Mana 

shu 

bog‘liqlik  sababli  iqtisodiy 

inqirozlar  davrida  ishchi 

kuchiga 

talab 

keskin 

qisqarib ishsizlar soni oshib 

boradi.  

Mamlakatimiz  Birinchi 

Prezidenti 

I.A.Кarimov 

qayd  etib  o‘tganlaridek: 

”Aholining  ish  bilan  ta’minlanish  muammolarini  hal  qilishda  ham 

jiddiy  sifat  o‘zgarishlar  ko‘zga  tashlanmoqda.  Biz  uchun  o‘ta 

dolzarb bo‘lgan bu masalani yechishda kichik biznes va xususiy tad-

birkorlikni  jadal  rivojlantirish  bilan  birga,  xizmat  ko‘rsatish  sohasi 

va  kasanachilikning  turli  shakllarini  keng  joriy  etish,  qishloq 

joylarda  chorvachilikni  rivojlantirishni  rag‘batlantirishga  alohida 

ahamiyat berilmoqda”

142

. 

Bu respublikamizda jahon moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi ta’sirini 

kamaytirish va uni bartaraf etish bo‘yicha amalga oshirilgan chora-

tadbirlarning  natijasidir.  Chunki  rivojlangan  mamlakatlarda  bu 

inqiroz  ta’sirida  ishsizlar  soni  keskin  ortgan.  Jumladan,  AQSHda 

2008-yilda  ishsizlik  darajasi  5,6%,  Yaponiyada  4.1%,  Buyuk 

Britaniyada  5,7%,  Germaniyada  7,7%ga  yetgan.  Bu  o‘z-o‘zidan 

aniqki,  ijtimoiy  transferlarning  ko‘payishi  davlat  xarajatlarining 

o‘sishiga olib kelgan. 

Respublikada  keng  ko‘lamli  islohotlarni  amalga  oshirishdagi 

ustuvor  vazifa  –  bu  mamlakatimiz  iqtisodiyotini  modernizatsiya 

qilish  va  aholi  bandligini  oshirishning  muhim  omili  sifatida  ishlab 

chiqarish  va  ijtimoiy  infratuzilmani  yanada  rivojlantirishdan 

iboratdir.  Chunki  infratuzilmani  rivojlantirish  ko‘p  mehnat  talab 

                                                           

142

 Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida bartaraf yetishning yo‘llari va 

choralari. -T.: O‘zbekiston, 2009, 24-25-betlar.  

 

---

590 

qiladigan  keng  ko‘lamli  soha  hisoblanadi.  Bu  yangi  ish  o‘rinlarini 

tashkil  etish,  aholining,  ayniqsa  yoshlarning  ish  bilan  bandligini 

ta’minlash,  odamlarning  daromadi  va  farovonligini  oshirish 

imkonini beradi.