O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

10.2.Korxonaning foydasi, uni taqsimlash 
Sаnоаt vа uning bаrchа bo‘g’inlаri ishini tаvsiflоvchi sifаt ko‘rsаtkichlаridаn 
biri 
fоydа vа rеntаbеllikdir
.
Fоydаning аsоsiy
vаzifаsi
ishlаb chiqаrish fаоliyatining nаtijаsidаn оlingаn 
iqtisоdiy sаmаrаni tаvsiflаydi, chunki u so‘nggi mоliyaviy nаtijаni ifоdаlаydi. 
Fоydа sаnоаt, tаrmоq vа kоrxоnаning hаmmа, ishlаb chiqаrish, xo‘jаlik 
fаоliyati nаtijаlаrini umumlаshtiruvchi ko‘rsаtkichdir. 
Foyda - bu tadbirkorlik faoliyati bilan bog'liq tavakkalchilik uchun uning 
mukofotini tavsiflovchi tadbirkorning pul bilan to'langan sof daromadi. Foyda - bu 
bozor energiyasi sohasida ishlaydigan korxonaning asosiy maqsadi. 
Foyda - bu biznesni yuritishdagi umumiy daromad va umumiy xarajatlar 
o'rtasidagi farq. 
O'zining iqtisodiy tabiati bo'yicha foyda moddiy ishlab chiqarish ishchilarining 
mehnati tufayli jamiyat uchun yaratilgan ortiqcha mahsulot qiymatining (narxining) 

---

114 
bir qismi sifatida ishlaydi. Ortiqcha mahsulotni shakllantirish manbai ortiqcha ish 
kuchi hisoblanadi. 
Foydali munosabatlar bozor munosabatlari kategoriyasi sifatida quyidagi 
funktsiyalarni bajaradi: 

korxona natijasida olingan iqtisodiy samarani tavsiflaydi; 

ogohlantiruvchi funktsiyaga ega; 

uning mazmuni shundan iboratki, foyda bir vaqtning o'zida moliyaviy natija 
va korxonaning moliyaviy resurslarining asosiy elementidir. 
O'z-o'zini moliyalashtirish printsipining amaldagi ta'minoti olingan foyda bilan 
belgilanadi. Sof foyda ulushi ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishni, 
korxonaning ilmiy-texnik va ijtimoiy rivojlanishini, ishchilarni moddiy 
rag'batlantirishni moliyalashtirish uchun etarli bo'lishi kerak. 
Foyda turli darajadagi byudjetni shakllantirish manbai. U soliq shaklida 
byudjetlarga boradi. 
Yo'qotish hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ular moliyaviy resurslardan foydalanish, 
ishlab chiqarishni tashkil etish va mahsulotni sotishni tashkil etishda korxonaning 
xato va kamchiliklarini ko’rsatadi. 
Tashkilotning moliyaviy-iqtisodiy natijalarini aniqlash quyidagi foyda turlarini 
hisoblashni nazarda tutadi: 

mahsulot (ish, xizmat) sotishdan olingan foyda (zarar);

moliyaviy-iqtisodiy faoliyatdan olingan foyda (zarar); balans foydasi (zarari); 

hisobot davridagi taqsimlanmagan (sof) foyda (zarar).