O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

1.22. Xаzm а'zolаri kаsаlliklаri bilаn og'rigаn bеmorlаrni kuzаtish vа 

pаrvаrish qilish 

Xаzm  tizimi  а'zolаri  kаsаlliklаri  bilаn  og'rigаn  bеmorlаrni  kuzаtish  vа 

pаrvаrishlаsh ikki yo'nаlishdа o'tkаzilishi kеrаk. 

Umumiy chorа - turli orgаn vа sistеmаlаr kаsаlliklаri bo'lgаn kuzаtuv vа 

pаrvаrishgа  muxtoj  bеmorlаr  bo'yichа:  bеmorning  umumiy  holаtini  kuzаtish, 

tеrmomеtriyа,  pul'si  vа  AQB  ni  kuzаtish,  hаrorаt  vаrаqаsini  to'ldirish, 

bеmorning  shаxsiy  gigiеnаsini  tа'minlаsh,  zаrurаt  bo'lgаndа  tuvak  tutish  vа 

boshqаlаr. 

Mаxsus  chorа  -  bеmorni  kаsаllik  simptomlаri  bilаn  kuzаtish  vа 

pаrvаrishlаshgа qаrаtilgаn chorаlаr bo'lib, masalan xаzm а'zolаri kаsаlliklаridа: 

qorin  sohаsidа  og'riq,  ko'ngil  аynishi,  qаyt  qilish,  kеkirish  vа  boshqаlаrdа 

nаmoyon bo'lаdi. 

Xаzm а'zolаrigа xulosа qilib ovqаtni mаydаlаsh (og'iz bo'shlig'idа), uning 

xаzm  yo'llаridаn  hаrаkаtlаnishi,  xаzmlаnishi,  xаzmlаngаn  luqmаning  so'rilishi 

vа xаzmlаnmаgаn qoldiqning orgаnizmdаn chiqаrilishi sodir bo'lаdi. 

---

95 

 

Hazm qlish tizimi funktsiyalari 

Harakat  (motor)  funktsiyasi:  ovqatni  qizilungach,  me‘da,  ingichka  ichak 

va  yo‘g‘on  ichak  buylab  harakatlanishini  ta‘minlaydi  va  qoldiq  moddalarni 

organizmdan  chiqarib  yuborishdan  iboratdir.  Ovqat  hazm  bo‘lishi  me‘dada  2-4 

soat,  ba‘zan  ovqat  harakteridan  kelib  chiqqan  holda  undan  ham  ko‘proq  vaqt 

talab  etilishi  mumkin.  Me‘da  mushaklari  qisqarib  ovqatni  me‘da  shirasi  bilan 

aralashtiradi.  Duodenal  sfinkter  vaqti-vaqti  bilan  bo‘shashi  boziq  modda  kam-

kam  miqdorda  o‘n  ikki  barmoqli  ichakka  o‘tadi  va  hazm  jarayoni  bilan  bir 

vaqtda  ichaklar  bo‘ylab  harakat  davom  etadi.Harakatlanish  jarayoniing 

ichkaichakda 3-4 soat, yo‘g‘onichakda 17-24 soatdan iboratdir. 

Sekretor  funktsiyasi:  bez  hujayralarining  hazm  shirasini  ishlab 

chiqarishdan  iboratdir.  Bularga  so‘lak,  me‘da  shirasi,  me‘da  osti  bezishirasi, 

ichak shirasi, o‘t suyuqligi kiradi.  

Me‘da  shirasini  asosiy  tarkibiy  qismi  bo‘lib  xlorid  kislota  va  pepsin 

hisoblanadi. 

O‘n  ikki  barmoqli  ichak  kame‘da  osti  bezishirasi  (1,5  l  /sutkasiga) 

quyiladi, tarkibida tripsin, lipaza va boshqa fermantlar bor.  

Jigardan  o‘n  ikki  barmoql  iichakka  o‘t  suyuqligi  ham  (1  l/sutkasiga) 

yog‘larni hazm qilish maqsadida quyiladi. 

Ichak shirasi sutkasiga 2.5 l gacha ishlab chiqariladi.  

So‘rilish  funktsiyasi:  ichak  va  me‘da  shilliq  qavati  orqali  amalga 

oshiriladi. 

Ekskretor  funktsiyasi:    modda  almashinuvi  natijasida  hosil  bo‘lgan 

mahsulotlar-o‘t  pigmentlari,  mochevina,  ammiak,  og‘ir  metal  tuzlari,  dori 

vositalarini ekskretsiyasi kurinishida namoyon bo‘ladi. 

Yo‟g‟on ichak mikroflorasi. 

Yo‘g‘on ichakda doimiy ravishda 300 dan 500 gacha turdagi bakteriyalar 

mavjud  bo‘ladi.  Umumiy  mikloflorani  90%  asosan  bifidobakteriyalar,  qolgan 

10%  ni  ichak  tayoqchasi,  laktobakteriyalar,  enterobakteriyalar,  streptokokklar 

---

96 

 

tashkil  etadi.  Bifidobakteriyalar  tomonidan  sut  kislota,  sirka  kislotasi,  chumoli 

va  yantar  (qahrabo)  kislotalari,  aminokislotalar,  vitamin  B1,  B2,  B12,  B6,  K; 

shuningdek  nikotin  kislotasi,  pantoten  va  foli  kislotasi  ishlab  chiqariladi  va 

ichaklarda  so‘riladi.  Bundan  tashqari  bakteriyalar  gaz  hosil  qilishda  ham 

qatnashadi (100-dan 500 ml gacha 1 sutkada).