Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta mahsus ta’lim vazirligi

6.
 
Choʻzilishga ishlaydigan yogʻoch konstruksiya elementlarining 
dastlabki toʻliq kesim yuzasi qanday aniqlanadi?
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

21 
4. MARKAZIY SIQILISHGA ISHLAYDIGAN YOGʻOCH 
ELEMENTLARINING HISOBI 
Markaziy siqilishga asosan yogʻoch fermalarning yuqori belbogʻ sterjenlari, 
ferma ustunlari, ayrim hovonlari va boshqa panjarasimon konstruksiyalarning 
ba’zi bir alohida elementlari ishlaydi. Bunda elementga ta’sir etadigan kuch, 
element koʻndalang kesimning ogʻirlik markazi orqali uning boʻylama oʻqi 
boʻyicha yoʻnalgan boʻladi. Shu bois ham element koʻndalang kesimining barcha 
nuqtalarida siqilishga boʻlgan normal zoʻriqish (
) deyarli bir xil qiymatga ega 
boʻladi. Yogʻoch konstruksiya elementlari siqilishga, choʻzilishga nisbatan 
birmuncha ishonchli tarzda ishlaydi. Siqilishga ishlaydigan elementlarda 
yuklanganlikning dastlabki bosqichida (taxminan mustahkamlik chegarasining 50 
% gacha) elastik tarzda ishlaydi va deformatsiyaning ortib borishi zoʻriqqanlikka 
nisbatan chiziqli xarakterga ega boʻlib, ular orasidagi bogʻlanish Guk qonuniga 
boʻysinadi. Yuklanganlikning keyingi bosqichida esa, deformatsiya zoʻriqishga 
nisbatan ancha tez oʻsib boradi va ular orasidagi nomutanosiblik yuzaga kelib, 
buzilishga qadar yogʻochning elastiklik xarakteriga ega boʻlgan material singari 
ishlashidan dalolat beradi. (4.1-rasm). Shu bois ham, yogʻoch elementlar 
siqilishga choʻzilishga qaraganda birmuncha ishonchli tarzda ishlaydi deb 
qaraladi. Chunki ularning buzilishi sezilarli darajadagi deformatsiyalardan 
keyingina yuzaga keladi.
Siqilishga ishlaydigan yogʻoch elementlardagi tabiiy nuqsonlar ularning 
mustahkamligiga uncha ta’sir koʻrsatmaydi.
Shu bois ham siqlishga ishlaydigan yogʻoch elementlarini tayyorlash uchun 
sifati boʻyicha 2- navdagi yogʻochlarni ham tavsiya etish mukin. Siqlilishga 
ishlaydigan yogʻoch elementlarining koʻndalang kesim oʻlchamlarini ortishi bilan 
ularning ishonchligi ham ortib boradi. Chunki, tabiiy nuqsonlar va nazarda 
tutilmagan qirqimlarni salbiy ta’siri nisbatan kamayib boradi.
Odatda, siqilishga ishlaydigan yogʻoch konstruksiya elementlarining 
buzilishi ularning ishlash jarayonidagi ustivorligini yoʻqolishi natijasida yuzaga 
keladi. Chunki, siqilishga ishlaydigan aksariyat yogʻoch elementlar katta 
egiluvchanlik xususiyatiga ega. Lekin shunga qaramay siqilishga ishlaydigan 
elementning foydali koʻndalang kesim yuzasi zaiflashish hisobiga kichik boʻlgan 
joylarda yoki kichik oʻlchamli siqilishga ishlaydigan elementlarda, qachonki 
boʻlgan hollarda, ularning mustahkamligi quyidagicha tekshiriladi:
, 
(4.1) 

---

22 
Bu yerda N- elementga ta’sir etadigan boʻylama siquvchi kuch; 
- element 
koʻndalang kesimining foydali yuzasi,
- yogʻochning siqilishga boʻlgan 
hisobiy qarshiligi.