O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

Nаzоrаt sаvоllаri
1. Ishlаb chiqаrish xаrаjаtlаri tushunchаsi vа uning mоhiyati.
2. Bоshqа xаrаjаtlаr tаrkibigа nimаlаr kirаdi?
3. O‘zgаruvchаn xаrаjаtlаr dеb nimаgа аytilаdi?
4. Mаhsulоt tаnnаrxini tаshkil etuvchi xаrаjаtlаr qаysilаr?
5. Tаnnаrxni pаsаytirish mаnbаlаri vа оmillаri.
6.Mahsulot tаnnаrxini tаshkil etuvchi moddiy xаrаjаtlаr qаysilаr?
7.Mahsulot tаnnаrxini tаshkil etuvchi ish haqi xаrаjаtlаri qаysilаr?
8.Mahsulot tаnnаrxini tаshkil etuvchiamortizatsiyaxаrаjаtlаri nima?
9-Bob.KORXONA MAHSULOTLARIGA NARXNI SHAKILLANISHI


9.1. Narxning iqtisodiy mohiyati va turlari
Baho kuchli ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor kategoriyasi bo‘lib, tovarlar ayirboshlanganda yuz beradigan munosabatlami anglatadi. Oqilona, ilmiy jihatdan asoslangan baho va baholash iqtisodiyotning ilmiy va amaliy vositalaridan biri hisoblanadi.
Baho bamisoli baromctr kabi bozor holatini ko‘rsatib turadi, u pasayib ketsa, tovar bozori kasodga uchraydi, tovar nafsiz bo‘lib, uni boshqa tovar bilan almashtirish yoki sifatini yaxshilash zarurligi kun tartibiga qo‘yiladi.
ikki xil narxni ajratib ko‘rsatish mumkin
a) talab narxi bu – narx har bir tovar birligining xaridorlarni o‘ziga jalb qila olish qobiliyatidir (ma'lum vaqtda), istaklar ko‘paysa u pasayadi.
b) taklif narxi – bu tovar sotuvga kelib tushgan narxdir.
Narx – talab va taklifning muayyan nisbatida, tovar (xizmati)ni ishlab chiqarishga ketgan iqtisodiy resurs xarajatlari hamda uning nafliligini pul ko‘rinishida ifodalanishidir.
Narx - tovar qiymatining pul ifodasi. Narxni belgilashda mahsulot ishlab chiqarish va sotish va sof daromadni shakllantirish uchun rejalashtirilgan xarajatlarning to'liq qoplanishi ta'minlanadi. Narxga ta'sir qiluvchi omillarni ikki yo'nalishda tasniflash mumkin:

• 
  birlamchi va ikkilamchi omillar;
  
• 
  ichki va tashqi omillar.
  

Birlamchi omillar tovarlarning qiymatiga ta'sir qiladi. Ular ishlab chiqarish tannarxi va aylanish (ishlab chiqarish tannarxi) dinamikasi bilan ajralib turadi. Ushbu omillar guruhiga quyidagilar kiradi:

• 
  xom ashyo va materiallar narxlarini hisobga olish;
  
• 
  ish haqi darajasi;
  
• 
  amortizatsiya darajasi;
  
• 
  soliqlar;
  
• 
  banklarga berilgan kreditlar bo'yicha foizlarni tabaqalashtirish va boshqalar.
  

Ikkilamchi omillar narxning narxdan og'ishiga olib keladi. Bu mahsulotning iste'mol xususiyatlarining narxini, raqobatbardoshlik va ishlab chiqarish samaradorligini hisobga oladi. Bundan tashqari, talab va taklifning nisbati, olib borilayotgan ijtimoiy siyosat va boshqalar.
Ichki omillar narxning tarkibiy qismlari bilan bog'liq: narx, soliqlar, foyda, iste'mol qiymati. Bir tomondan xarajatlarni kamaytiradigan va boshqa tomondan daromadni ko'paytiradigan omillarni tanlash kerak. Soliqlar bo'yicha korxona siyosati soliq qonunchiligida davlat tomonidan taqdim etiladigan imtiyozlarni maksimal darajada oshirishga harakat qilishi kerak.
Tashqi omillar narx va korxonaning iqtisodiy siyosatiga bog'liq emas. Bular jamiyatda sodir bo'ladigan ob'ektiv yoki sub'ektiv jarayonlardir.