Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

Alfred Binet  
(1857-1911) 
Teodor Simon 
 (1872-1961) 
 
Fransuz  psixologi  Alfred  Binet  (1857-1911)  va  uning  hamkasbi  Teodor 
Simon  (1872-1961)  yaxshi  oʻquvchilar  boʻlishi  kutilgan  talabalarni  sekin 
oʻquvchilardan  farqlash  boʻyicha  bir  oʻlchovni  rivojlantirish  uchun  fransuz 
hukumati  nomidan  ish  boshladi. Maqsadi  oʻqituvchilarga bu ikki guruhlardagi 
yaxshi talabalarni tarbiyalashga yordam berish edi. Binet va Simon ob’yektlarni 
nomlash  qobiliyatini  aniqlashga  qaratilgan  savollarni  oʻz  ichiga  olgan  turli 
topshiriqli  birinchi  ong  sinovini  oʻtkazdi.  Binet  va  Simon  (Binet,  Simon  & 
Tovn, 1915; Sigler, 1992) larning fikricha, savollar ular yuzasida turli xil boʻlsa-
da, ularni talabalar soʻragan va barcha asosiy baholar qobiliyat, idrok sababi va 
hukm  qilish  uchun  berilgan.  Va  bu  xildagi  turli  oʻlchovlar  orasida 
toʻgʻrilanishlar  aslida  ijobiy  ekanligini  aniqlab  chiqdi;  bir  elementni  toʻgʻri 

---

37 
 
tanlagan  talabalar  savollarni  oʻzlari  juda  farqlagan  boʻlsa-da,  shuningdek, 
boshqa savollar juda turli tuman edi. 
Binet  va  Simon  testlarini  joriy    qilishdi  va  Stenford  universitetida 
Amerikalik  psixolog  Levis  Terman  (1877-1956)  Stanford-Binetning  ong  testi 
amerikacha  versiyasini  tanitdi.  Stenford-Binetning  testi  oʻz  ichiga  –  lugʻat, 
rasmlarni  eslab  qolish,  tanish  ob’yektlarni  nomlash,  gaplarni  qaytarish  va 
buyruqlarga itoat qilish kabi turli topshiriqlarni oldi. 
Tadqiqotning  koʻrsatishicha,  semantik  bilim,  soʻz,  va  tilda  aks  etidigan 
kattalar  koʻproq  kristallashtirilgan  ongga  ega.  Natijada,  kattalar  odatda  tarixi, 
geografiyasi  chora-tadbirlari  toʻgʻrisida  yosh  odamlardan  oʻtadilar  va  hatto  bu 
malumotlar foydalidir (Saltxous, 2004). Bu (yosh xabar suyuq ong afzalliklari 
ustidan  keksa  "xikmat"  afzalligini  beradi,  ularning  atrofida  dunyo  faoliyati 
yanada  murakkab  ong  bilan  birga,  sekinlashadi  va  yanada  toʻliq  qayta  ishlash 
uslubi  bilan  birga  kuchayadi,  bu  ilm  suyuq  ongdan  ustun  kelib,  donolik 
afzalligini beradi (Baltes, Stodinger, & Lindenberger, 1999; Sheybe, Kunzmann, 
& Baltes, 2009). 
Kristallashtirilgan  ongga  qarshi  suyuq  ong  sinovi,  keksalar  nega  tajriba 
talab qilinadigan topshiriqlarda kamroq natijalar koʻrsatmasliklarini tushunishga 
yordam  beradi.  Yosh  shaxmatchi  misol  uchun,  tezroq  oʻylashi  mumkin,  lekin 
yana bir tajribali shaxmatchimiz chizish uchun koʻproq bilimga ega boʻladi. 

---

38 
 
Koʻp  onglilik  gʻoyasining  biri  himoyachisi  psixolog  Robert  Sternberg 
hisoblanadi. Sternberg odamlar koʻproq yoki kamroq taxliliy ong, ijodiy ong va 
amaliy  ongni  koʻrsatishi  mumkin,  deb  taklif  berib  birinchi  uch  karrali  (uch-
qismli)  nazariyasini  taklif  qildi.  (1985,  2003)  Sternberg  ananaviy  ong  (idrok) 
testlardagi  taxliliy  ong,  bir  toʻgʻri  javob  bilan  muammolarga  javob  berish 
qobiliyatini  baholash,  lekin  ular  yaxshi  ijodiy  ong  (yangi  vaziyatlarga 
moslashish va yangi gʻoyalarni yaratish qobiliyati) yoki amaliy baholash emas, 
deb ta’kidlaydi (idrok) (masalan, qobiliyati yaxshi eslatma yozish yoki samarali 
masuliyat ishonib topshirgan). 
Sternberg  taklif  sifatida,  ilmiy-
Tadqiqot  ijodi  yuqori  odamlarning  kam 
ijodiy  tengdoshlariga  (2000  Simonton) 
qaraganda  ijodiy  olimlar,  sanatkorlar, 
matematiklar va muxandislardagi ong oliy 
ong  emas,  balki  juda  analitik  ong  (idrok) 
(Furnxam  &  Bachtiar,  2008)  va  u  bilan 
bogʻliq emas, deb topdi ). Bundan tashqari 
u  shunday  deb  oʻylab  konvergent  fikrlash  bilan  bogʻliq  miya  joylari,  berilgan 
muammoga toʻgʻri javob topishga qaratilgan, tafovutli fikrlash, bir muammoga 
koʻp  turli  gʻoyalar  yoki  yechimlar  berish  kabi  gʻoyalarni  olgʻa  surdi  (ishlab 
chiqarish qobiliyati bilan bogʻliq boʻlgan xar xil idrok turlari (Tarasova, Volf, & 
Razumnikova, 2010). 
Oʻzingizning  tarqaladigan  fikrlashingizni  sinab  koʻring.  Qancha 
foydalanish qogʻoz tasma uchun oʻylab mumkin?  
Boshqa  tomondan,  ijodiy  boʻlish  koʻpincha  malumotlarni  eslash,  va 
mavxum  (Bink  &  Marsh,  2000)  deb  oʻylangan  tajribani  oʻrganish  uchun 
qobiliyat  boʻlishi  mumkin,  shu  jumladan,  "g",  bilan  oʻlchanadigan  asosiy 
qobiliyat.  Eriksson  (1998),  Veisberg  (2006),  Xennessi  &  Amabile  (2010)  va 
(1992) Simonton ijodiy odamni oʻrgandi va jadvalda ijod uchun muhim boʻlishi 
mumkin boʻlgan eng kamida besh komponentni aniqladi: