Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

V.A.Krutetskiy 
oʻspirinlarda 
uchraydigan 
motivlarning 
quyidagilarni 
alohida  ifodalaydi:  a)  Biror  oʻquv  faniga 
qiziqish;  b)  Vatanga  foyda  keltirish  istagi;  v) 
SHaxsiy qobiliyatini roʻkach qilish; g) Oilaviy 
an’analarga  rioya  qilish;  d)  Doʻst-birodarlarga 
ergashish; e) Moddiy ta’minlash va hokazolar.  
 Bilimlarni  oʻzlashtirish  jarayoni  va 
uning  psixologik  komponentlari  Ta’lim 
jarayonining natijasi oʻzlashtirish, ichki va tashqi faoliyatni maqsadga muvofiq 
ravishda oʻzgartirishdir. Ta’lim bir odamning boshqasiga bilim va koʻnikmalar 
berishidir.  Bilim,  koʻnikma  va  malakalar  ta’lim  jarayonining  natijasidir. 
Bilimlarni  oʻzlashtirish  jarayoni  muammosi  P.Yа.Galperin  va  N.F.Talizina 
tomonidan  oʻrganilgan.  Ular  aqliy  hatti-  harakatlarni  bosqichma-bosqich 
shakllantirish  nazariyasini  ishlab  chiqqanlar.  Mualliflar  aqliy  hatti-harakatlarni 
moddiy  xolda  tashqi  nutq  yordamida  hamda  aqliy  shaklda,  fikrda  namoyon 
boʻlishini  izohlab  berdilar.  Aqliy  hatti-  harakatlarning  birinchi  bosqichi  rasm, 

---

130 
 
sxema,  diagramma  va  shartli  belgilar  tarzida  uz  ifodasini  topadi.  Aqliy  hatti-
harakatlarning ikkinchi bosqichi koʻrgazmalardan olgan tasavvurlari toʻgʻrisida 
oʻquvchilarning ovoz chiqarib, fikr yuritishidan iboratdir.  
Uchinchi  bosqich  esa,  sub’yekt  ongida  tasavvur,  tushuncha,  qonuniyat, 
xossa,  xususiyat,  operatsiya,  usul  tariqasida  namoyon  boʻladi.  Ma’lumki, 
oʻquvchilarga taqlif etiladigan axborotlar aql bovar qilmaydigan darajada tezlik 
bilan  koʻpayib  bormoqda.  Shuningdek,  ularning  juda  tez  eskirib  qolib, 
yangilashni  taqozo  etishi  ham  oʻz-oʻzidan  ma’lum  boʻlmoqda.  Toʻrtinchi 
bosqichda  bajarilgan  hatti-harakatlar  ichki  rejada  ovoz  chiqarilmay  bajariladi. 
Beshinchi  bosqichda  esa  faoliyatni  fikran  bajarishga  oʻtiladi.  Bundan  ravshan 
koʻrinib  turibdiki,  materialni  asosan  yodlab  olish  va  xotirada  saqlab  qolishga 
asoslanadigan ta’lim xozirgi talablarga qisman javob bermoqda.  Oʻquvchilarga 
hamisha yangilanib turadigan axborotni mustaqil ravishda oʻzlashtirib borishga 
va  oʻqishni  bitirib  ketganidan  keyin,  kishiga  jadal  sur’atlar  bilan  oʻsib 
borayotgan  fan-texnika  taraqqiyotidan  orqada  qolib  ketmaslik  imkoniyatini 
beradigan qobiliyatlar taraqqiyotini beruvchi tafakkur sifatlarini tarkib toptirishi 
muammosi birinchi oʻringa chiqib bormoqda.