|
Rossiya-Yaponiya munosabatlari.
Rossiya va Yaponiya o‗rtasidagi
zamonaviy munosabatlarni ikki blokga bo‗lish zarur. Bu iqtisodiy blokdagi
162
munosabatlar va bahsli yerlar bo‗yicha hududiy munosabatlar. Quyida ushbu
bloklarni batafsil ko‗rib chiqamiz.
Hududiy muammolar
. Yaponiya va Rossiya o‗rtasidagi zamonaviy
munosabatlar ushbu mamlakatlar o‗tmishiga asoslanadi. Sovet Ittifoqi davrida
Kuril orollari uchun ziddiyat boshlandi. Ayni paytda Yaponiya, avvalgidek,
Rossiyadan ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin SSSR tarkibiga qo‗shilgan
janubiy Kuril orollarining bir guruhini berishni talab qilmoqda. ―Shimoliy
hududlar‖ - orollar: Kunashir (Kunasiri), Lovtsova (Banton), Iturup (Etorofu) bilan
Oqqush va Kamen-Lev (Moekesi), Shpanberga (Shikotan) va Ploskiye (Habomai)
guruhi. Signalny (Kaigara), Tanfilieva (Suisho), Yuriy (Yuri), Anuchina (Akiyuri),
Zeleny (Sibotsu) va Polonskiy (Taraku) orollarini o‗z ichiga olgan orollar. Barcha
orollarning umumiy maydoni 5 ming kvadrat kilometrni tashkil qiladi.
1991 yil oxirida Sovet Ittifoqi qulashi fonida Eltsin hukmronligi boshlandi,
Moskva bahsli hududlarni Yaponiyaga qaytarishni istamay, qat'iy pozitsiyani
egalladi. Yaponiya Rossiyani texnik va moliyaviy qo‗llab-quvvatlashga qaror
qilgan bo‗lsa-da, ular o‗rtasidagi munosabatlar sustligicha qoldi. 1993 yilda Elsin
Yaponiyaga tashrif buyurdi. U Yaponiya-Rossiya munosabatlariga asosiy to‗siq
bo‗lgan Xokkaydoning shimoli-sharqidagi to‗rtta orolga oid ―shimoliy hududlar‖
bahsida boshqa yon berishga yo‗l qo‗ymadi. Lekin SSSRning 1956 yilda
Yaponiyaning Shikotan va Habomay orollarini qaytarib berish to‗g‗risidagi
va'dasini bajarishga rozi bo‗ldi. .
1994 yilda Yaponiya tashqi ishlar vaziri Xata Tsutomu Moskvaga tashrif
buyurdi. Muzokaralar davomida ikkala tomon ham ―Shimoliy hududlar‖ bo‗yicha
uzoq davom etgan kelishmovchiliklarga yechim izlashga kelishib oldilar, ammo bu
kelishmovchilikni hal qilish yaqin kelajakda ko‗zda tutilmagan edi. Xata hududiy
bo‗linishlariga qaramay, Rossiyada bozorga asoslangan iqtisodiy islohotlarni
qo‗llab-quvvatladi.
2005 yilda Rossiya Prezidenti Vladimir Putin hududiy mojaroni 1956 yilgi
Sovet-Yaponiya deklaratsiyasi qoidalariga muvofiq, ya'ni ikkita orolni Yaponiyaga
- Habomay va Shikotanga topshirish bilan hal qilishga tayyorligini bildirdi, ammo
Yaponiya tomoni murosaga kelmadi. Qo‗shma Shtatlar bosimi ostida Yaponiya
1956 yilgi Sovet-Yaponiya deklaratsiyasiga munosabatini qayta ko‗rib chiqdi va
barcha bahsli hududlarni qaytarishni talab qila boshladi.
Ikkinchisi iqtisodiy muammo
. Yaponiya tomoni nafaqat har qanday, balki
qat'iy belgilangan iqtisodiy munosabatlarni mustahkamlashga intiladi: birinchi
navbatda, Yaponiya bosh vaziri Sibir va Uzoq mintaqalarda ―energetika
manbalarini rivojlantirish bo‗yicha Yaponiya va Rossiya o‗rtasidagi muloqotni‖
qo‗llab-quvvatlaydi.
163
Albatta, energiya resurslarini rivojlantirish loyihasida asosiy narsa uning
hajmi emas, balki hamkorlikning o‗zaro manfaatli xususiyatiga rioya qilishdir.
Ammo bu shunchaki emas. Rossiyaga xom ashyo qo‗shimchasining roli beriladi,
ya'ni ular buni mustamlaka mamlakat maqomida ko‗rishni xohlashadi. Yaponlar
energetika loyihalari ustidan nazoratni o‗z qo‗llarida ushlab turishga harakat
qilmoqdalar. Qazib olingan energiya tashuvchilar esa ularni eksportga
yo‗naltirishmoqchi. Biz uchun Sibir va Uzoq Sharqni rivojlantirish uchun energiya
resurslaridan foydalanish muhimroq. Rossiya Federatsiyasi hududida neft va gazni
chuqur qayta ishlash neftni qayta ishlash zavodlari va kimyo majmualari
tarmog‗ini tashkil etish, o‗n minglab odamlarga ish joylari va ish haqi, byudjet
daromadlarini ta'minlash va valyuta rentabelligini sezilarli darajada oshirish
imkonini beradi.
Moskva va Tokio o‗rtasidagi aloqalar, Rossiya va kunchiqar mamlakati
iqtisodiyotidagi o‗n yillik tushkunlikdan so‗ng, sezilarli darajada kuchaygan. 2006
yilga kelib, tovar ayirboshlash hajmi 10 milliard dollarni tashkil etdi. Garchi
Rossiya Yaponiya bilan savdoda kamtarona 51-o‗rinni egallagan bo‗lsa-da, shunga
qaramay, yapon biznesi Rossiyaga sarmoya kiritishga katta qiziqish bildira
boshladi. Borayotgan qiziqishning dalillaridan biri Toyota kompaniyasining Sankt-
Peterburg yaqinida avtoulovlarni yig‗ish zavodi qurish to‗g‗risidagi qarori edi.
Yaponiya biznesining hozirgi sarmoyalari ma'lum darajada ramziy ma'noga ega.
Gap Tokioning investitsiyalar uchun tanlanganligi haqida ketmoqda, ammo
Rossiyadagi investitsiya muhiti xorijiy biznes uchun ham noqulay.
Yaponiya neft sotib oluvchi sifatida quvurning dengiz qirg‗og‗iga yetib
borishidan manfaatdor. Agar quvur bitta xaridorga - Xitoyga yopiq bo‗lsa, u holda
u neft narxini belgilashi mumkin bo‗ladi. Yaponiya Rossiyaga Uzoq Sharq
mintaqasining iqtisodiy rivojlanishini hal qilishda yordam berishi mumkin. Chunki
u Xitoyga qaraganda ancha rivojlangan texnologiyalarga ega. Yaponiya eng
qudratli iqtisodiyotga ega (AQShdan keyin ikkinchi o‗rinda) va o‗n yillik
turg‗unlikdan keyin u yana o‗sib bormoqda.
Rossiya-Yaponiya munosabatlaridagi uchinchi muammo NATOning
sharqqa kengayishi bilan chambarchas bog‗liq. XX-asr oxirida yapon-amerika
ittifoqi Sharqdagi faolligini sezilarli darajada oshirdi. 1997 yil iyun oyida
―Mudofaa sohasida Yaponiya-Amerika hamkorligining asosiy yo‗nalishlari‖ degan
qiziqarli hujjat nashr etildi. Gap asosan Yaponiyaning mudofaasi haqida emas,
balki unga "qo‗shni" bo‗lgan ulkan mintaqalarda AQSh-Yaponiya qo‗shma harbiy
operatsiyalari haqida, masalan, "urush holatida bo‗lgan Koreya yarim oroliga
tushish, qo‗shimchasiga Amerika qo‗shinlari yoki "Tayvanga qarshi Xitoy
blokadasini
buzishda"
Amerika-Yaponiya
hamkorligini
nazarda
tutadi.
Shuningdek, mintaqadagi ―hududiy kelishmovchiliklarni hal qilish‖ sohasida
164
AQSh-Yaponiya hamkorligi ko‗zda tutilgan. Agar biz diplomatiya tilini so‗zlashuv
tiliga o‗giradigan bo‗lsak, demak, Qo‗shma Shtatlar va Yaponiya charchagan
Rossiyadan nafaqat Janubiy Kurillarni, balki zarur deb hisoblagan hamma narsani
olishga tayyor.
Shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi paytda hududiy muammoni hal qilishga
urinishlar qilinmoqda, shuning uchun 2009 yil sentyabr oyida Yaponiya Bosh
vaziri Yukio Xatoyama Rossiya Prezidenti Dmitriy Medvedevni ushbu muammoni
muhokama qilishni va uni ―shu avlod‖ hal qilishga harakat qilishni taklif qildi.
Medvedev ―Rossiya barcha masalalarni - ham hamkorlik masalalarini, ham eng
murakkab masalalarni muhokama qilishga tayyor‖ dedi. O‗z navbatida, Yaponiya
bosh vaziri: ―Men sizning so‗zlaringiz uchun minnatdorman. Mamlakatlarimiz
o‗rtasida hududiy muammo mavjud. Biz bu masalani nihoyat hal qilib, tinchlik
shartnomasini tuzmoqchimiz‖, dedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
