O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Adabiy manbalarni o‘rganish.
 
Adabiyotlarni o‘rga-nishga kirishishda asosiy savollar 
ro‘yxatini tuzish va savollar yozishga varaqachalar tayyorlab olish kerak. Adabiyotlardagi kerakli 
ko‘rsatmalardan foydalanish zarur.
1. Gandbol bo‘yicha o‘quv-usuliy adabiyotlarni o‘rga-nish (darslik, qo‘llanma, usuliy 
tavsiyanomalar va hokazo). 
2. Boshqa sport turlar bo‘yicha o‘quv-usuliy ada-biyotlarni o‘rganish. 
3. Anatomiya, fiziologiya, psixologiya, pedagogika, jismoniy tarbiya nazariyasi, 
biomexanika, hisoblash matematikasi va boshqa fanlarni o‘rganish. 
Adabiyotlarni o‘rganish jarayonida manba yig‘ish va ularni ishlab chiqish usuli tavsiya 
etiladi. Bu usullarga quyidagilar kiradi. 
1. Annotatsiya yozish – olingan ma’lumotlarning qisqacha mazmuni va ularni tanqidiy
baholash. 
2. Konspekt qilish - qisqacha bayon qilish, ma’ru-zalarni yozib olish. 
3. Referat qilish – masala mohiyatini bayon qilish. 
4. Taqriz yozish– ishga tanqidiy baho berish. 

---

112 
5. Olingan ma’lumotlarning eng muhimlarini yozib olib, ilmiy tekshirish ishida mualliflar 
fikriga tayanib izohlash. 
6. Olingan ma’lumotlarni matematik va grafik usular yordamida ishlab chiqish, ular 
orasidagi nisbatni jadvalda ko‘rsatish va hokazo. 
Adabiyotlarni quyidagicha o‘rganishni tavsiya qilamiz. Ilmiy ish olib boruvchi talaba avval 
ish bilan to‘la tanishadi va o‘ziga zarur bo‘lgan joylarini aniqlaydi. Adabiyotni qayta o‘qishda 
chuqur ma’lumotga ega bo‘lish uchun o‘qilganlarini izohlab konspekt yozib oladi;kitob ustida 
ishlashning oxirgi bosqichi kartoteka tuzishdir. 
Pedagogik tekshirish uslubi
. 
Pedagogik tekshirish tufayli sikl ochiladigan savollarga 
quyidagilar kiradi: zamonaviy gandbol yo‘nalishi va uning mazmunini ilmiy asoslab o‘rganish, 
o‘rganish usullari va tamoyillari, katta yoshdagi va yosh gandbolchilarning sport mashg‘uloti, 
o‘quv-tarbiyaviy ishlarning turlarini ishlab chiqishni tashkil etish, o‘rganish va hokazo. 
Gandbolda pedagogik tekshirish ishlari pedagogik tadqiqot va amaldagi ilg‘or tajriba 
yig‘indisidan tarkib topadi. Bu ikki pedagogik tekshirish ishi bir qator umumiy tekshirish usullarini 
va olingan ma’lumotlar ustida ishlashni o‘z ichiga oladi (masalan, pedagogik nazorat, suhbat, 
belgilangan savollarga javob, xrono-metraj qilish va hokazo). 
Pedagogik tekshirish ishlari nihoyatda aniq bo‘lib tajriba olib boruvchining shaxsiy 
sifatlariga bog‘lanib qolmasligi kerak. SHuning uchun tajriba olib boruvchi-ning salbiy 
taassurotlariga asoslanmay, balki mumkin qadar aniq usullarga tayanib xulosa chiqarish maqsadga 
muvofiqdir, (masalan, suratga olish, videotasmaga yozish, xronometraj qilish va hokazo). 
Sport amaliyotida ilg‘or tajribani umumlashtirish quyidagicha amalga oshiriladi: 
1. Murabbiylar tomonidan o‘tkazilgan o‘quv-mashq darsini kuzatish (dars xronometraji, 
videotasmaga yozish, qo‘llanilgan pedagogik usullarni, texnik va jismoniy tayyorgarlik vositalarini 
hisobga olish va hokazo). 
2. Gandbolchilarning musobaqada qatnashishlarini kuzatish va tahlil qilish (texnikaning, 
jismoniy va iroda tayyorgarligining o‘ziga xos xususiyatlarini yozish, kinoga, suratga olish va 
hokazo). 
3. Murabbiylar bilan savol-javob o‘tkazish yoki o‘quv-mashg‘ulot ishlari usuliyatiini va 
mazmunini rejalashtirish, tashkil qilish to‘g‘risida suhbatlar uyushtirish. 
4. Sportchilar bilan tartib va mashg‘ulot usuliyati to‘g‘risida suxbat o‘tkazish. 
5. Gandbolto‘garaklarida va bolalar sport maktablarida o‘quv-mashq jarayoni 
rejalashtirilgan hujjatlarni o‘rganish. 
6. Gandbolchilarning jismoniy, texnik va boshqa tayyorgarligi ko‘rsatkichlari hamda sport 
natijalari to‘g‘risida muntazam ma’lumotlar yig‘ish. 
Pedagogik kuzatish bu aniq maqsadni ko‘zda tutib, reja asosida bilimlarni o‘zlashtirish va 
haqiqiy ma’lumotlar yig‘ish uchun o‘tkaziladigan pedagogik taj-ribadir. 
Pedagogik kuzatish odatdagidek sharoitda va muso-baqada, shuningdek, pedagogik tajriba 
jarayonida o‘tkaziladi. 
Pedagogik kuzatishga kirishishdan avval quyidagi-larni aniqlab olish zarur: 
a) kuzatish oldiga qo‘yilgan vazifa; 
b) kuzatishni o‘tkazish usuli; 
v) olingan ma’lumotlarni yozib qo‘yish usuli; 
g) olingan ma’lumotlarni tahlil qilish usullari. 
Kurs ishining asosiy bosqichi tajriba o‘tkazish hisoblanadi (laboratoriya ishi, modelli, 
tabiiy), bular yordamida u yoki bu holatda qo‘llanilgan mashg‘ulot usulining sportchi organizmiga 
ta’sir etishi aniqlanadi. 
Yuqoridagi tajribaning oddiy kuzatishdan farqi shuki bunda har xil sharoitda uchraydigan 
xodisalarni o‘rganish, bir hodisani bir necha marta bir holatda qaytarish; fanni aniqroq va 
mukammal o‘rganish, uni aloxida qismlarga bo‘lib va kerakli tomonlarini ajratib olish mumkin. 
Pedagogik tajribani har xil vazifalar rejalash-tirilgan va maxsus tashkil etilgan darslarda 
o‘tkazish ko‘zda tutiladi. Tajribani o‘tkazishda quyidagi shartlarga amal qilish zarur: 
1.
Tajriba jismoniy tarbiya tamoyillariga mos-lashgan bo‘lishi kerak. 

---

113 
2.
Har xil o‘rgatish va mashg‘ulot usullari, jismoniy sifatlarning rivojlanishi, sportchi 
funksi-onal holatining samaradorligini taqqoslash uchun qo‘lla-niladigan usullardan to‘liq va aniq 
javob olish zarur. 
3.
Tekshiriluvchilarning aniq ko‘rsatkichlarini olish uchun bir xil sharoit yaratilishi lozim. 
4.
Qo‘llaniladigan asboblar nihoyatda aniq, bexato ishlashi kerak. 
5.
Olingan ma’lumotlarni ishlab chiqish uchun to‘g‘ri usullarni qo‘llash kerak. 
Tajriba o‘tkazish uchun sinaluvchi va nazorat guruhlari oldindan belgilab olinadi. 
Tajriba guruhlarini tanlashda quyidagilar e’ti-borga olinadi: yoshi, sport bilan 
shug‘ullanish muddati, malakasi, umumjismoniy tayyorgarlik darajasi, salo-matlik holati va 
texnikani o‘zlashtirish darajasi. Tajriba va nazorat guruhlari tanlangandan so‘ng, ularning ish 
bajarish sharoitlari bir xil bo‘lishi kerak. 
Pedagogik tajriba jarayonida quyidagilar amalga oshiriladi: 
1. Sportchining umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarligi, texnik, taktik, usuliy jihatlarni 
o‘rganish yo‘llarining o‘zlashtirilishini kuzatish. 
2. Uning har-xil “yuklama” larga reaksiyasini va ruhiy holatini kuzatish. 
3. Darsni xronometraj qilish. 
4. Videotasmaga yozish va tahlil qilish. 
5. Har bir mashg‘ulotdan so‘ng shug‘ullanuvchilar bilan savol javob o‘tkazish. 
Pedagogik tajriba jarayonida har xil ruhiy va tibbiy usullar qo‘llanishi mumkin.