O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

11
 
maruza. Psixikaning vujudga kelishi va uning evolyusiyasi. 
 
Reja: 
1.
Psixikaning ob’ektiv va sub’ektiv mezonlari.
2.
Psixikani rivojlanish bosqichlari. Xatti -harakat formalari.
Uzoq vaqtlar davomida psixologiya tabiiy, ijtimoiy fanlardan ajratilib o‘rganiladigan ilm 
sohasi sifatida qaralgan. Buning asosiy sababi shundaki, o‘sha paytlarda psixologiya, inson ruhi 
idealistik nuqtai nazaridan talqin etilgan. Psixologiya oldida turgan asosiy vazifa asosan inson ichki 
olamini o‘rganish bo‘lib, bu ichki olamga tashqi dunyoga aloqasiz ravishda lrganizm ichida paydo 
bo‘ladigan ichkarida kechadigan jarayonlar, holatlar sifatida talqin etilgan. Masalan R.Dekartning 
ta’kidlashicha, insonning o‘zini o‘zi anglashi uning ruhiy hayotiga xos bo‘lgan narsa bo‘lib barcha 
psixik kechinmalarning murakkabligi faqat ana shu ichki jarayonlargagina bog‘liqdir. 
Bu gipnozlangan ayol Ernest Hilgard tomonidan test qilinganda, u qo’li muzga tegizilganda 
og’riq his qilmagani aniqlandi. Lekin, og’riqni his qilsa, tugmachani bosish kerakligi so’ralganda, 
u tugmani bosdi. Hilgard uchun bu holat ajralish yoki ongning bo’linishi dalili edi. Ijtimoiy ta’sir 
nazariyasi hali ham davom etib kelmoqda va o’zlarini shunday tutayotgan odamlar yaxshi ro’l 
o’ynashga o’qitilgan.
Ongning bo’linish nazariyasi: gipnoz ongning buzilishiga olib keladi.
E’tibor muzli hammomdan boshqa tomonga burildi. Qanday?
Ijtimoiy ta’sir nazariyasi: u sovuqni qanday rad etadi? 
1- fraza : eng yuqori darajadegi onglilik ham bir nechta qismga bol`inishi mumkin. Lekin 
ular ikki tomondan bir birini rad etadi. Villian Jeyms psixologiya tamoillari 1890-yil. 
Biologic ta’sirlar:
aniq miyya faoliyati; 
Hushsiz ma’lumot jarayoni; 
Psixologik ta’sirlar: 
Kutishlar 
E’tibor 
Yuqori darajadagi taklif 
Odatiy sezgirlik va onglilik o`rtasidagi bog`lanish 
Ijtimoiy-madaniy ta’sir: 
Qonuniy muhitda hukumron odamning mavjudligi; 
Ro`l o`ynash “yaxshi ish” 
Bu natijalar mashhur tadqiqotchi Ernest Hilgartni hayratlantirmadi, u gipnozlar nafaqat 
ijtimoiy ta’sirlarni balki maxsus ajralish jarayonlarini (onglilikning turli darjalaridagi buzilish) o`z 
ichiga oladi deb hisoblagan. Hilgart gipnozlardagi ajralishlarn har kunlik fikr buzilishining yorqin 
misoli sifatida ko`rgan. Bu ma’ruza vaqtida zerikish yoki suxbat boshlayotganda yozib boshlashga 
o`xshaydi. Hilgart qachonki gipnozlangan odam muzli vannaga qo`lini chuqurroq solsa, gipnoz 
og’riq stimulini ajratadi deb tariflaydi. Holbuki muzli suv juda juda sovuq ekan, lekin og’riqli 
emas. Ikki tomonlama jarayonning boshqa shakli to`plangan e’tibordir. PET tekshiruvlari shuni 
ko`rsatadiki gipnozlar og’riqli stimul jarayonlari aks etgan qismlarda miya faoliyatini pasaytiradi. 
Gipnozlar ichki sezuchanlikni to`sib qo`ymaydi. Lekin u o`sha stimulga bo`lgan e’tiborimizni to`sib 
qo`yishimiz mumkin. Bu nima uchun musobaqaga chiqqan, jarohatlangan atletikachi o`yin 
oxirigacha ozgina og’riq sezishi yoki ogriqni umuman sezmasligini tushuntirishga yordam beradi. 
Ongning bo`linishi haqidagi gipnozlar nazariyasi mojaroli bo`lsa ham ba’zi narsalar aniq: gipnoz 
holatida ongli vaqtlardagiga qaraganda o`ylash va harakat qilish ko`proq bo`ladi. To`plangan 
e’tibor bilan boshlanuvchi ma’lumot olish jarayoni bir vaqtda bo`lgan onglilik va ongli bo`lmagan 
jarayonlarga bo`linadi. Hayotimizdagi gipnozlarda bizning ko`pgina harakatlarimiz aftopilot 
shaklida sodir bo`ladi. Bizning ikki xil fikrlarimiz mavjud Gipnozlar ongni gayritabiiy o`zgartirish 

---

113 
haqida ko`pgina munozaralar mavjud. Lekin dorilarning ongni gayritabiiy o`zgartirish haqida juda 
kam baxs munozalar mavjud.
24