O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

3.
 
Psixik aks ettirish. Onglilik va ongsizlik. 

---

95 
Inson psixikasi 
– 
psixika 
taraqqiyotning eng
oliy bosqichidir
Psixika (yunoncha 
psychiros-ruhiy)
 
- yuksak 
darajada tashkil topgan 
materiya - miyaning 
funksiyasi
Psixika – bu yuksak darajada tashkil topgan materiyaning sistemali xususiyati, sub’ekt 
tomonidan ob’ektiv borliqni faol aks ettirish, mazkur borliq manzaralarini sub’ekt o’zidan 
uzoqlashtirmay ifodalashi, xuddi shu asnoda o’z xulqini 
va faoliyatini shaxsan boshqarishdir.
Evolyusion taraqqiyot davomida psixikaning eng 
sodda ko’rinishidan 
inson 
ongigacha 
taraqqiyoti 
bir 
qancha 
bosqichlardan iborat 
bo’lgan. Tirik organizmlarda uzluksiz o’zgarib turuvchi hayot 
sharoitlariga muvofiqlashuvini ta’minlaydigan harakat fikrlari instinktiv, individual va harakatning 
intellektual shakli maydonga kela boshlagan. Tirik organizmni psixik rivojlanish jarayoni bir-
biridan tamomila ajralib turuvchi 2 davrni o’z ichiga oladi: hayvonlar psixikasining rivojlanishi 
biologik qonuniyatlarga: irsiyat, o’zgaruvchanlik, tabiat, saralanish qonunlariga bo’ysunadi va 
odam ongi rivojlanadi. 
Psixikaning riojlanishini, umuman tirik organizmlar rivojlanishi kabi 2 reja asosida 
o’rganish mumkin: filogenez va ontogenez. 
Erda hayotning paydo bo’lishi materiya taraqqiyotidagi yangi bosqich, materiya tuzilishiga 
ko’ra ancha murakkab alohida xossalarga ega bo’lgan. 
Seskanuvchanlik 
- psixikaning paydo bo’lishida zaruriy xususiyat, majburiy shart-
sharoitdir. 
Hayvonlarga mansub shakllarda ta’sirlanuvchanlikning yangi turi - sezuvchanlik paydo 
bo’ladi. A.N. Leont’evning farazlariga ko’ra sezuvchanlik genetik jihatdan qaraganda muhitning 
organizmni boshqa taassurotlar bilan bog’lovchi, organizmni muhitda mo’ljal olishiga yordam 
beruvchi, signallik vazifasini o’tovchi ta’sirlariga javob ta’siridan bo’lak narsa emas. 
Ta’sirlanuvchanlikdan sezuvchanlikka o’tish hayot tarzining o’zgachaligi bilan bog’liqdir. Yuksak 
taraqqiyot etgan hayvonlarda sezuvchanlik oshib, sezgi organlari shakllanadi. Taraqqiyotning 
elementar sensor bosqichidan komplesk kuzgatuvchilarning, predmetlarning butunligiga aks ettirish 
bilan ifodalanadigan qobiliyatiga, ya’ni perseptiv aks ettirishga o’tish amalga oshiriladi. YAshash 
sharoitlarini murakkablashuvi tirik organizmlarini muhitga moslashuvi zaruriyatini, materiyani sifat 
jihatdan o’zgarishi aks ettirish usullarini takomillashtiruviga xatti-harakatlarini maqsadga muvofiq, 
epchil bo’lishiga olib keldi. 
Hayvon va odam psixikasidagi farqlar umumlashgan holda quyidagi sxemada o’z aksini 
topgan. 
Inson psixikasi – psixika taraqqiyotning eng oliy bosqichidir.