O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

8-ma’ruza. Psixika haqida umumiy tushuncha 
 
 
 
1.
 
Psixologiya predmeti haqidagi tasavvurlar rivojlanishining asosiy bosqichlari. 
Inson mavjud ekan u o’zining hayotiy tajribasiga asoslanib, u yoki bu holda idrok etish, 
olamni anglash, narsa va hodisalarni ajratish kabi xususiyatlarga ega ekan ligi haqida o’ziga - o’zi 
hisob beradi. Inson olamni qabul qilibgina qolmay, unda harakat qiladi, o’z faolligini namoyon 
etadi, qaror qabul qiladi, maqsadga intiladi, qiyinchiliklarga duch kelganida qat’iyatlilik va irodaviy 
sifatlarni namoyon qiladi.
Inson biror bir jihati bilan boshqalardan farq qiladi: kimdir texnikaga qiziqadi, boshqa birov 
musiqaga, yana kimdir sportga, kimdadir qobiliyatlar, boshqada she’r yozish, uchinchisida texnik 
qobiliyatlar mavjud, kimdir harakatchan, boshqa birov bosiq, befarq, uchnchisi – dilkash, chaqqon, 
birov mehnatsevar va kamsuqum va xokozo.
Bilish psixologiyasi bizning idrokimizni, harakatlarimizni, va ma’lumotlarni qanday eslab 
qolish yo’llarini o’rganadi. Bilish ilmi ko’p sohani qamrab oladigan o’rganish bo’lib, miya 
topshiriqlarida yashiringa aqliy faoliyatlar haqidagi tushunnchalarimizni boyitadi. Bilish jarayoni 
bizga o’zimizni tushunishning yangi yo’llarini o’rgatadi va depressiya kabi noqulay vaziyatlarda 
o’zini qanday tutushni ko’rsatib beradi. Ko’zga tashlanadigan xulq-atvor haqidagi psixologlarning 
havotirlarini o’z ichiga olgan holda biz bugun psixologiyani xulq- atvor va aqliy faoliyatlar ilmi 
deb tariflaymiz. Keling bu ta’rifni aniqlashtiramiz. Xulq-atvor organism qila oladigan hamma 
narsa va biz uni kuzata olamiz, baqirmoq, jilmaymoq, gapirmoq, savol bermoq- bularning hammasi 
ko’z ilg’aydigan harakatlar. Aqliy jarayonlar esa ichki bo’lib, ular xulq-atvordan farq qiladi. 
Masalan, xis tuyg’u, orzular, o’y-xayollar, ishonch- etiqodlar kabi.
Psixologiya tarifining kalit so’zi bu- ilm. Psixologiya bu kitobda ko’plab savollarga javob 
beradi. Mening maqsadim shunchaki natijalarni aytish emas balki, psixologlar qanday o’yinlar 
o’ynashini ko’rsatib berish hamddir. Siz tadqiqotchilarning baxsli fikr va g’oyalarini qanday 
baholashlarini ko’rishingiz mumkin.
 
15
 
Bularning hammasi – sezgir, idrok, xotira, tafakkur, xayol, his-tuyg’u, iroda, temperament 
va xarakterlar – inson psixikasining hodisalaridir.
Psixik hodisalarni o’rganuvchi fan – psixologiya deb ataladi. Psixologiya (yunoncha, psyxe 
– ruh, logos – bilim, ilm, fan) insonning ob’ektiv borliqni sezgi, idrok, tafakkur, his-tuyg’u va 
boshqa psixik holatlar orqali aks ettirish jarayonlari va qonuniyatlarini o’rganadigan fandir. 
Psixologiyaning predmeti konkret shaxs, uning jamiyatdagi xulq-atvori va turli faoliyatlarning 
o’ziga xos tomonlaridir. Psixologiya konkret fan sifatida asixik faoliyat qonuniyatlarini, uning ro’y 
berishi mexanizmlari va omillarini o’rganuvchi fandir.